Talebin Esnekliği ve Temel Yük: Elektrik enerjisi talebi, yıl içerisinde mevsimden mevsime, gün içerisinde ise farklı saatlere göre çok önemli miktarda değişiklik göstermektedir. Örneğin, yaz aylarında hava sıcaklığında görülecek 1- 2 C’lik artış özellikle klima yüklerinden dolayı talepte önemli miktarda artışa neden olmaktadır. Ayrıca hafta sonu, tatil günleri ve özellikle bayram vb. resmi tatil günlerinde elektrik enerjisi talebinde önemli miktarda azalma görülmektedir. Grafik 1’de görüleceği üzere ülkemizde günlük talebin çarpıcı bir şekilde düştüğü zamanlar yılbaşı, ramazan ve kurban bayramı günleridir.
Grafik 1- 2013 Yılı Elektrik Talebinin ve Termik Kaynaklı Üretimin Günlük Değişimi
2013 yılına bakılacak olursa, talebin zamana bağlı değiştiği ve azami ve asgari olarak belirli sınırlar içerisinde kaldığı görülecektir. Elektrik enerjisi talebinin azami ve asgari olarak gerçekleşmesinin bağlı olduğu çok çeşitli değişkenler olmakla birlikte, yıl boyunca günlük 400.000 MWh seviyesinin altına düşmediği görülmektedir. Temel yük olarak ifade edebileceğimiz bu asgari talebin zamanın herhangi bir anında ya da yılın herhangi bir döneminde mutlaka karşılanması gerekmektedir. Her 13 elektrik güç sisteminin, güvenilir ve verimli çalışabilmesi, en azından sürekli talep edilen asgari gücün karşılanabilmesi için temel yük santrallerine ihtiyacı vardır. Elektrik enerjisinin bazı temel özellikleri dolayısıyla kullanımında sorunlar görülebilmektedir. Birincil olarak, üretilerek güç sistemine verilen elektrik enerjisi, üretildiği aynı anda tüketilmeli, yani arz ve talep dengeli olmalıdır. Dolayısıyla güç sistemi anlık değişebilen tüketim talebini karşılamak için gerekli elektrik üretim kapasitesini emre amade bulundurmak durumundadır. Gerekli üretim kapasitesinin emre amade olarak bulundurulması ya elektriğin depolanması (elektrik, mekanik, kimyasal, elektro-kimyasal ya da termal yöntemlerle) ile ya da yedek emre amade kapasite tutulması ile mümkün olabilir. Günümüzde büyük ölçekli depolama teknolojilerinin henüz ihtiyaç duyulan olgunluğa erişmediği hesaba katıldığında, zamana bağlı değişiklik gösteren talebin karşılanması için istenilen anda devreye alınabilecek alternatiflerin varlığı olmazsa olmazdır. Aksi durumda elektriğin üretim ve tüketimi arasındaki ilişki bozulacak yani elektrik arz ve talebi arasında dengesizlik oluşacak, güç sisteminin kararlılık ve kalitesine (gerilim ve frekans) zarar verecektir.
Tipik bir elektrik sistemi için, temel elektrik yükü yıl boyunca genellikle azami yükün yüzde 35-40’ı kadar olması gerekmektedir. Bu oran ülkemizde 2013 yılı için yaklaşık %52 seviyelerinde gerçekleşmiştir. Yukarıda da görüleceği üzere 2013 yılı için günlük elektrik enerjisi talebi 400.000 MWh, termik üretim ise 313.000 MWh altına düşmemiştir.
Ülkemiz için tüketimin en düşük olduğu saatlerde bile talep 2013 yılı için yaklaşık 24.000 MW seviyelerinde gerçekleşmiştir. Diğer yandan gün içerisinde, saatlere göre elektrik talebinin artışı, talebin düşük gerçekleştiği saatlerden yaklaşık %50 oranında değişiklik gösterebilmektedir. Grafik 2’de 2013 yılı saatlik puantının görüldüğü 29 Ağustos tarihinde gerçekleşen puant tüketim, gün içerisinde en düşük tüketimin görüldüğü saat olan 7:00’a göre %52 oranında daha yüksektir. Zamana bağlı olarak bahsedilen değişiklikler görülmekle birlikte, gün boyunca (24 saat) elektrik sisteminde minimum seviyede talep edilen ve temel yük olarak adlandırılan bir elektrik enerjisi gereksinimi vardır. Talep günden güne çan eğrisi şeklinde ilerlerken, akşam geç ve sabah erken saatlerde genelde en düşük seviyededir.
Grafik-2 2013 Saatlik Puantın Gerçekleştiği Gün Talebin ve Termik Üretimin Saatlik Değişimi
Yukarıdaki her iki grafikte de görüleceği üzere, ülkemiz elektrik enerjisi talebinin karşılanmasında yararlanılan kaynaklar arasında doğalgaz, linyit, ithal kömür, taşkömürü vb. yakıtlı termik santrallerin bahsi geçen temel yükün karşılanmasında
son derece önemli olduğu görülmektedir.
Adem Bilmez
Bu makale EİGM Haziran 2014 raporunda yayınlanmıştır.
Kaynak: Enerji Enstitüsü