Elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı, toptan veya perakende satışı, ithalat ve ihracatı, piyasa işletimi ile bu faaliyetlerle ilişkili tüm gerçek ve tüzel kişilerin hak ve yükümlülüklerini düzenleyen tasarı TBMM’ye sunuldu.
Tasarı; elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı, toptan veya perakende satışı, ithalat ve ihracatı, piyasa işletimi ile bu faaliyetlerle ilişkili tüm gerçek ve tüzel kişilerin hak ve yükümlülüklerini düzenliyor.
”Dağıtım tesisi”; iletim tesislerinin ve dağıtım gerilim seviyesinden bağlı üretim ve tüketim tesislerine ait salt sahalarının bittiği noktadan sonraki nihayet direğinden, alçak gerilim seviyesinden bağlı tüketicilerin yapı bina giriş noktalarına kadar elektrik dağıtımı için teçhiz edilmiş tesis ve teçhizat ile dağıtım şirketince teçhiz edilen ya da devralınan sayaçlar olarak tanımlanıyor.
Piyasada faaliyet gösterecek özel hukuk hükümlerine tabi tüzel kişilerin, ilgili mevzuat hükümlerine göre anonim şirket veya limited şirket olarak kurulması ve anonim şirketlerin sermaye piyasası mevzuatına göre borsada işlem görenler dışındaki paylarının nama yazılı olması şartı aranacak.
İstisnalar hariç, piyasa faaliyetleri ile iştigal edecek tüzel kişiler, faaliyetlerine başlamadan önce her faaliyet için ve söz konusu faaliyetlerin birden fazla tesiste yürütülecek olması halinde, her tesis için ayrı lisans alacak.
Tarifesi düzenlemeye tabi faaliyet gösteren tüzel kişiler, tarifesi düzenlemeye tabi her faaliyet ve bu faaliyetin lisansı kapsamında sınırlandığı her bölge için ayrı hesap ve kayıt tutmakla yükümlü olacak.
Lisanslar, en çok 49 yıl için verilecek. Üretim, iletim ve dağıtım lisansları için geçerli olan asgari süre 10 yıl olacak.
Birden çok yapı veya müştemilatının yüzeylerinde tesis edilen aynı tür yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesisleri, tek üretim lisansı kapsamında değerlendirilebilecek.
RET GEREKÇESİ BİLDİRİLECEK
Piyasada faaliyet gösteren tüzel kişilerin; halka açık şirketlerde yüzde 5, diğerlerinde yüzde 10 ve üzerindeki sermaye payı değişiklikleri, kontrol değişikliği sonucunu doğuracak her türlü işlem, tesislerin mülkiyetinin veya kullanım hakkının değişmesi sonucunu doğuran iş ve işlemleri Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu iznine tabi olacak.
Lisans başvurusu reddedilen tüzel kişilere ret gerekçesi tam ve açık biçimde bildirilecek. Lisans, süresinin bitiminde kendiliğinden, lisans sahibi tüzel kişinin iflasının kesinleşmesi, lisans sahibinin talebi veya lisans verilmesine esas şartların kaybedilmesi hâllerinde ise Kurul kararıyla sona erecek.
Üretim lisansı başvurusunda bulunan tüzel kişiden, üretim tesisinin lisansında belirlenen inşaat süresi içerisinde kurulmaması halinde irat kaydedilmek üzere, kurulmak istenen üretim tesisinin niteliğine ve büyüklüğüne göre yönetmelikle belirlenen miktarda teminat mektubu alınacak. Üretim tesisinin lisansında belirlenen inşaat süresi içerisinde kurulmaması veya kalan süre içerisinde kurulamayacağının tespit edilmesi hallerinde lisans iptal edilecek ve teminat mektubu irat kaydedilecek.
Üretim lisansının verilmesinde ve tadilinde rekabetin geliştirilmesi amacıyla iletim ve dağıtım kısıtları ile ilgilinin sahip olduğu veya olacağı piyasa gücü de dikkate alınacak.
Lisansı iptal edilen tüzel kişi, bu tüzel kişilikte yüzde 10 veya daha fazla paya sahip ortaklar ile lisans iptal tarihinden önceki bir yıl içerisinde görevden ayrılmış olanlar dahil, yönetim kurulu başkan ve üyeleri, lisans iptalini takip eden üç yıl süreyle lisans alamayacak, lisans başvurusunda bulunamayacak, lisans başvurusu yapan tüzel kişiliklerde doğrudan veya dolaylı pay sahibi olamayacak, yönetim kurullarında görev alamayacak.
Dağıtım lisansı, başvuru sahibinin öngörülen yükümlülükleri yerine getirmesi ve ilgili dağıtım sisteminin işletme hakkını tevsiki (belgelendirme) halinde verilebilecek.
Kurum, tüketicilerin korunması ve piyasa faaliyetlerinin aksamaması için lisansların sona erdirilmesi veya iptali durumlarında gerekli tedbirleri alacak.
ÖNLİSANS
Üretim lisansı başvurusunda bulunan tüzel kişiye öncelikle, üretim tesisi yatırımına başlaması için mevzuattan kaynaklanan izin, onay, ruhsat ve benzeri belgeleri edinebilmesi ve üretim tesisinin kurulacağı sahanın mülkiyet veya kullanım hakkını elde edebilmesi için Kurum tarafından belirli süreli önlisans verilecek.
Önlisans süresinde; gerekli izin, onay, ruhsat veya benzeri belgeleri alamayan, üretim tesisinin kurulacağı sahanın mülkiyet veya kullanım hakkını elde ettiğini tevsik edemeyen, Kurum tarafından belirlenen yükümlülükleri yerine getirmeyen tüzel kişiye lisans verilmeyecek.
Lisans alınıncaya kadar veraset ve iflas nedenleri dışında önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısının doğrudan veya dolaylı olarak değişmesi, hisselerinin devri veya hisselerin devri sonucunu doğuracak iş ve işlemlerin yapılması ve Kurum tarafından belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda önlisans iptal edilecek.
İstisnalar hariç üretim faaliyetiyle iştigal edecek tüzel kişi, faaliyeti birden fazla tesiste yürütecek olması halinde her tesis için ayrı önlisans almak zorundadır.
Önlisansın süresi mücbir sebep halleri hariç 24 ayı geçemeyecek. Kurul, kaynak türüne ve kurulu güce bağlı olarak bu süreyi yarısı oranında uzatabilecek.
Önlisansın, önlisans sahibinden kaynaklanmayan bir nedenle iptal edilmesi veya sona ermesi halinde, ilgilisinin teminatı iade edilecek ve piyasaya giriş yasağı hükümleri uygulanmayacak.
Önlisans, süresi uzatılmadığı takdirde süresinin bitiminde, önlisans sahibi tüzel kişinin talebi veya iflası halinde kendiliğinden sona erecek.
Önlisans için başvuran tüzel kişiden, önlisans süresinde yerine getirmesi gereken yükümlülükleri ikmal etmemesi halinde irat kaydedilmek üzere kurulmak istenen üretim tesisinin niteliği ve büyüklüğüne göre yönetmelikle belirlenecek miktarda teminat mektubu alınacak.
Lisans başvurusuna konu üretim tesisinin tesis edileceği yerde faaliyet göstermek üzere petrol veya doğalgaz piyasası faaliyetleri için ayrıca lisans başvurusunun yapılması durumunda, öncelik verilecek lisans başvurusuna Bakanlık görüşü alınarak Kurul tarafından karar verilir.
ÜRETİM FAALİYETİ
Üretim faaliyeti, lisansları kapsamında kamu ve özel sektör üretim şirketleri ile organize sanayi bölgesi tüzel kişiliği tarafından yürütülebilecek.
Üretim şirketi; sahip olduğu, kiraladığı, finansal kiralama yoluyla edindiği veya işletme hakkını devraldığı üretim tesisi ya da tesislerinde elektrik enerjisi üretimi ve ürettiği elektriğin satışıyla iştigal eden özel hukuk hükümlerine tabi tüzel kişi olarak tanımlanıyor.
Üretim şirketi, lisansı kapsamında; tedarik şirketlerine, serbest tüketicilere ve özel direkt hat tesis ettiği kişilere elektrik enerjisi veya kapasitesi satışı, organize toptan elektrik piyasalarında elektrik enerjisi veya kapasite ticareti, tedarik etmekle yükümlendiği elektrik enerjisi veya kapasiteyi teminen, bir takvim yılı için lisansına derç edilen yıllık elektrik enerjisi üretim miktarının, Kurul tarafından belirlenen oranını aşmamak kaydıyla organize toptan elektrik piyasalarından elektrik enerjisi veya kapasitesi alımı yapabilecek.
Üretim tesisi Bakanlık tarafından belirlenen değerin üzerinde verimi olan kojenerasyon niteliğinde veya yenilenebilir kaynaklara dayalı olan üretim şirketinin ya da lisanssız üretim yapan gerçek veya tüzel kişinin; söz konusu tesiste ürettiği enerjiyi iletim veya dağıtım sistemine çıkmadan kullanması kaydıyla sahip olduğu, kiraladığı, finansal kiralama yoluyla edindiği veya işletme hakkını devraldığı tüketim tesislerinin ihtiyacını karşılamak için gerçekleştirdiği üretim, nihai tüketiciye elektrik enerjisi satışı olarak değerlendirilmeyecek.
RÜZGAR VE GÜNEŞ ENERJİSİ
Rüzgar veya güneş enerjisi üretim tesisinin kurulacağı sahanın maliki tarafından başvuru yapılması durumunda, aynı saha için yapılan diğer başvurular dikkate alınmayacak. Başvurularda, tesisin kurulacağı saha üzerinde son üç yıl içinde elde edilmiş en az bir yıl süreli standardına uygun rüzgar veya güneş ölçümü bulunması zorunlu olacak.
TEİAŞ veya ilgili dağıtım şirketi tarafından, kullanılacak teknolojilerin şebeke bakımından etkileri de dikkate alınarak uygun bağlantı görüşü verilen başvurular değerlendirmeye alınacak.
Değerlendirmede aynı trafo merkezine bağlanmak için birden fazla başvurunun bulunması halinde başvurular arasından ilan edilen kapasite kadar sisteme bağlanacak olanları belirlemek için TEİAŞ tarafından, işletmeye girdikten sonra en fazla üç yıl içerisinde ödenmek üzere birim megavat başına en yüksek toplam katkı payını ödemeyi teklif ve taahhüt edenlerin seçilmesi esasına dayanan yarışma yapılacak.
Herhangi bir gerçek kişinin ya da özel sektör tüzel kişisinin kontrol ettiği üretim şirketleri aracılığıyla sahip olacağı toplam elektrik enerjisi kurulu gücü, bir önceki yıla ait yayımlanmış Türkiye toplam elektrik enerjisi kurulu gücünün yüzde 20’sini geçemeyecek.
Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı olarak elektrik enerjisi üretimi yapan tüzel kişiler, ürettikleri elektrik enerjisinin kaynağının yenilenebilir kaynak olduğuna dair Bakanlık’tan Yenilenebilir Kaynaktan Elektrik Üretim Belgesi alabilecek.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, istediği bilgilerin yanlış, eksik veya yanıltıcı olarak verildiğini saptarsa ihtar çekecek. İhtara rağmen aykırı durumlarını devam ettirenlere 500 bin TL para cezası verilecek. Yapılan talep ve işlemlerde kanuna karşı hile veya gerçek dışı beyanda bulunulduğunun tespiti halinde ise lisans iptal edilecek.
Elektrik Piyasası Kanunu Tasarısı’na göre, elektrik piyasası faaliyetleri ile lisanssız faaliyet gösteren kişilerin inceleme ve denetimi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından, elektrik dağıtım şirketlerinin denetimi ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nca yapılacak. Bakanlık elektrik dağıtım şirketlerinin denetimini, kamu kurum ve kuruluşlarına yetki devri suretiyle yaptırabilecek.
Elektrik enerjisi üretmek maksadıyla yapılacak olan üretim tesislerinin su yapısıyla ilgili kısımları ile yapılacak baraj, gölet ve regülatör gibi su yapılarının inşasının inceleme ve denetimi zorunlu olacak. Denetim hizmeti DSİ tarafından yapılacak.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu, istediği bilgilerin yanlış, eksik veya yanıltıcı olarak verildiğini saptarsa veya hiç bilgi verilmezse, 15 gün içinde bilgilerin doğru olarak verilmesi için ihtar çekecek. İhtara rağmen aykırı durumlarını devam ettirenlere, 500 bin TL idari para cezası verilecek. Lisans hükümlerine, Kurul kararlarına ve talimatlara aykırı hareket edildiğinin saptanması halinde, aykırılığın niteliğine göre aykırılığın 30 gün içinde giderilmesi veya tekrarlanmaması ihtar edilecek, yazılı ihtara rağmen aykırı durumlarını devam ettiren veya tekrar edenlere 500 bin TL para cezası kesilecek.
Lisans müracaatında veya lisans yürürlüğü sırasında, lisans verilmesinde aranan şartlar konusunda, gerçek dışı belge sunulması, yanıltıcı bilgi verilmesi veya lisans verilmesini etkileyecek lisans şartlarındaki değişikliklerin Kurula bildirilmemesi halinde 800 bin TL idari para cezası verilecek. Gerçek dışı belge, yanıltıcı bilgi veya lisans şartlarındaki değişikliğin düzeltilmesinin mümkün olmaması ya da 30 gün içinde düzeltilmesi için yapılacak yazılı ihtara rağmen aykırı durumlarını devam ettirenlerin lisansı iptal edilecek.
Lisans süresi boyunca iştirak ilişkisi yasağına aykırı davranışta bulunulması halinde, 30 gün içinde iştirak ilişkisinin düzeltilmesi ihtar edilecek. Yazılı ihtara rağmen aykırı durumlarını devam ettirenlere 900 bin TL para cezası verilecek. Piyasada lisans kapsamı dışında faaliyet gösterildiğinin saptanması halinde kapsam dışı faaliyetin veya aleyhte faaliyetin durdurulması ihtar edilecek. Yapılan yazılı ihtara rağmen aykırı durumlarını devam ettirenlere 1 milyon TL para cezası uygulanacak.
Yapılan talep ve işlemlerde kanuna karşı hile veya gerçek dışı beyanda bulunulduğunun tespiti halinde lisans iptal edilecek.
Para cezasına konu fiilin; ihtar süresi içerisinde giderilmemesi veya tekrarlanması hallerinde para cezaları bir önceki cezanın iki katı oranında artırılarak uygulanacak.
Uygulanacak yaptırımlar
Dağıtım şirketinin, mevzuat ihlallerinin dağıtım faaliyetini öngörülen usul ve esaslara uygun biçimde yerine getirmesini kabul edilemeyecek düzeyde aksattığının, mevzuat ihlallerinin dağıtım faaliyetinin niteliğini ya da kalitesini kabul edilemeyecek düzeyde düşürdüğünün belirlenmesi durumunda da şu yaptırımlar uygulanabilecek:
-Lisans sahibi tüzel kişinin yönetim kurulu üyelerinin bir kısmına veya tamamına görevden el çektirilerek yerlerine Kurul tarafından atama yapılacak.
-Dağıtım lisansı sahibi tüzel kişi tarafından tarife kapsamında yerine getirilmesi gerekirken getirilmeyen hizmetlerin ve yatırımların mali karşılıkları öncelikle şirketin diğer faaliyetlerinden elde ettiği gelirlerden, yetmemesi halinde mevcut ortakların temettü gelirlerinden ve ortakların mal varlıklarından temin edilecek.
-Dağıtım lisansı sahibi organize sanayi bölgesinin, dağıtım faaliyetini aksattığının, dağıtım faaliyetinin niteliğini ya da kalitesini düşürdüğünün belirlenmesi durumunda lisansı iptal edilecek.
Kurulca dağıtım şirketlerinin yönetim kurullarına atanan üyeler aleyhine görevleri sebebiyle açılan davalar, atamayı yapan Kurum aleyhine açılmış sayılacak ve bu davalarda husumet Kuruma yöneltilecek. Yargılama sonucunda Kurum aleyhine karar verilmesi ve kararın kesinleşmesi sebebiyle Kurumun ödeme yapması halinde bu meblağ ilgililerinden kusurları oranında rücu edilecek.
Tarifelerin onaylanması
Düzenlenen ve bir sonraki dönem uygulanması önerilen tarifeler, ilgili tüzel kişi tarafından hazırlanacak ve onaylanmak üzere Kuruma sunulacak. Kurul, uygun bulmadığı tarife tekliflerinin revize edilmesini isteyecek veya gerekmesi halinde resen revize ederek onaylayacak.
Lisans sahibinin, her yıl uygulayacağı tarifelerde yapacağı aylık enflasyon ve lisansında belirtilen diğer hususlarla ilgili ayarlamalar Kurul tarafından onaylanacak.
Kurul onaylı tarifelerin hüküm ve şartları, bu tarifelere tabi olan tüm gerçek ve tüzel kişileri bağlayacak.
Kurulca düzenlemeye tabi tarife türleri şunlar:
-Bağlantı tarifeleri, iletim tarifesi, toptan satış tarifesi, dağıtım tarifeleri, perakende satış tarifeleri, piyasa işletim tarifesi, son kaynak tedarik tarifesi.
Belirli bölgelere veya belirli amaçlara yönelik olarak tüketicilerin desteklenmesi amacıyla sübvansiyon yapılması gerektiğinde, sübvansiyon fiyatlara müdahale edilmeksizin yapılacak.
İletim ve dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından yapılacak altyapı çalışmaları, altyapı kazı ruhsat harcına tabi olmayacak. Ruhsat başvuruları dahil olmak üzere, altyapı çalışmalarında teminat sunulması koşulu aranmayacak.
Özelleştirme
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, TEDAŞ, EÜAŞ, bunların müessese, bağlı ortaklık, iştirak, işletme ve işletme birimleri ile varlıklarının özelleştirilmesine yönelik öneri ve görüşlerini Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na bildirecek.
TEDAŞ’in faaliyet alanında yer alan, dağıtım faaliyeti için gerekli olan işletme ve varlıklar üzerinde, mülkiyeti saklı kalmak kaydı ile TEDAŞ ile belirlenen dağıtım bölgelerinde faaliyet göstermek üzere kurulan elektrik dağıtım şirketleri arasında işletme hakkı devir sözleşmesi düzenlenebilecek.
Özelleştirme uygulamaları sırasında ve sonrasında, dağıtım faaliyetinde yer alan herhangi bir gerçek veya özel sektör tüzel kişisinin, kontrol ettiği dağıtım şirketleri uhdesindeki bölgelerde dağıtılan toplam elektrik enerjisi miktarı, bir önceki yıl tüm dağıtım bölgelerinde dağıtılan elektrik enerjisi miktarının yüzde 30’undan fazla olamayacak.
EÜAŞ veya müessese, bağlı ortaklık, iştirak, işletme ve işletme birimleri ile varlıkları özelleştirme programına alınsa bile bunların bağlı oldukları bakanlık veya kurumların, ilgileri ve mülkiyetinin bağlı bulundukları kurum veya kuruluşlara aidiyeti aynen devam edecek. Ancak, bu kuruluşların özelleştirmeye hazırlanmalarına yönelik teknik, mali, idari ve hukuki işlemler, personele ilişkin işlemler ve özelleştirilmelerine ilişkin iş ve işlemler ilgili kanun çerçevesinde gerçekleştirilecek.
Bu kuruluşların ve bu kapsamda oluşturulabilecek yeni anonim şirketlerin yönetim kurulu başkanlığı ve üyelikleri, tasfiye kurulu üyelikleri ve genel müdürlükleriyle ait oldukları kuruluşlardan ayrı olarak özelleştirme programına alınan ve anonim şirkete dönüştürülmelerine gerek görülmeyen müesseselerde, müessese müdürlükleri ve yönetim komitelerine, işletme ve işletme birimlerinde bunların müdürlüklerine yapılacak atamalar ve bu görevlerden alınma işlemlerine ilişkin olarak Başbakan’a teklifte bulunma yetkisi Bakana ait olacak. Başbakan bu maddeyle ilgili yetkisini Bakana devredebilecek.
Yapılacak özelleştirme, satış ve hisse devriyle ilgili işlemler aşamasında, Hazine Müsteşarlığı’nın taraf olduğu veya garantör olduğu iç ve dış ikraz anlaşmaları çerçevesinde, ilgili elektrik üretim ve iletim tesislerinin finansmanı amacıyla gerçekleştirilen yatırımlardan doğan mali yükümlülükler, EÜAŞ, TEİAŞ, Hazine Müsteşarlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı arasında yapılacak protokol ile tespit edilecek.
Kaynak: Dünya Bülteni