Bu makaleyle, biz tüketicilerin hayatında vazgeçilmez bir unsur olan indirimli elektrik “fatura” boyutuyla ele alınacak olup, Türkiye elektrik piyasasında, tüketicinin faturadan kaynaklı mağduriyetlerde dikkat edilmesi gereken noktalar ve uyulması gereken hususlar açıklanacaktır. Çıkan sonuç ise bu konuda ilgili kurumun hüküm kararları olmasına rağmen her şirket istediği gibi fatura kesebilmekte, faturalar olabildiğince karmaşık hale getirilmekte olduğu görülmüştür. Faturayı ödeyen tüketicinin sınırlı bilgisi sebebi ile elektrik kullanıcılarının sıklıkla mağdur edildiği anlaşılmaktadır.
AB direktifleri doğrultusunda, Türkiye elektrik piyasasında liberalizasyon sürecini başlatılmış ve sonrada gelişimi kendi haline bırakılmıştır. Bilindiği üzere elektrik zorunlu bir kamusal hizmettir. Avrupa Birliği (AB) direktifleri doğrultusunda elektrik piyasasın da rekabetçi bir yapının oluşturulması amaçlanmıştır. Önceden kamu tekelinde olan ve bugün özelleştirilmiş elektrik hizmeti çeşitli idari düzenlemelerle iyi işleyen(!) piyasalar haline getirilmeye çalışılmıştır. Avrupa Komisyonu bu doğrultuda bir Çerçeve Sözleşme ve bir dizi yönetmelik çıkarmıştır. Bu Çerçeve Sözleşme ve yönetmeliklerin temel maksad
İndirimli Elektrik Satış Şirketleri, elektrik tüketicilerine yönelik yaptığı reklamlarda güvenilir, kaliteli, kesintisiz ve düşük maliyetli elektrik enerjisi hizmeti verileceği iddiasına yer vermektedir. Bir dönem indirimli elektrik hizmeti belli bir kesime hitap ederken artık bu imkân birçok aboneyi kapsar hale geldi. Son dönemde özellikle 135 TL ile 3.000 TL arasındaki elektrik tüketicilerini hedefleyen reklam ve pazarlama kampanyaları düzenleniyor. Bu uygulama saldırgan bir pazarlama yöntemine dönüşme tehlikesi taşımaktadır.
Dar gelirli vatandaşlarımız yaşadığı zor hayat şartlarında her türlü tasarruf imkânını değerlendirmeye çalıyor. Toptan Elektrik Satışı yapan şirketlerin tozpembe vaatleri bulunan reklamları bu sebeple giderek daha fazla ilgi görüyor. Devlet egemenliğine alışmış toplumumuzda “TEK ya da TEDAŞ” haricinde birisinin hiçbir ek masraf yapmadan aynı elektriği daha ucuza alabileceklerini öğrendiklerinde oldukça şaşıranlar oldu. Elektrik şirketlerinin satış personellerini dolandırıcı sananlar, elektriklerinin bir şekilde kesileceğini ya da iki fatura birden ödemek zorunda kalacaklarını sanan birçok insan oldu. Gün geçtikçe bu algı değişerek gerçekten elektriğin daha ucuz alınabileceğini insanlar anlamaya başladı.
Peki, size sunulan indirimler ne kadar doğru?
Bunu bir eğitim almadan bilmeniz ne yazık ki mümkün değil. Size indirim sunduğu iddiasında bulunan birçok şirket nedense vaat ettiği indirimi fatura üzerinde göstermekten kaçınıyor. Peki, hemen bir kaç soru daha soralım.
– Kişi ve kurumlara gerçekten avantaj sağlayanların çekinceleri ne olabilir?
– Acaba vaat edilenler ile yapılanlar arasında fark mı var?
– Böyle olmasa faturada aldığınız indirimi görmeniz gerekmez mi?
İsterseniz önce elektrik faturalarının neye göre düzenlendiğini anlayalım. Şu an yürürlükte olan Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği’nin Ödeme Bildirimi isimli 12. maddesinin 3.fıkrasında
“Görevli tedarik şirketleri tarafından düzenlenen ödeme bildirimlerinde, asgari olarak aşağıdaki bilgiler yer alır;
1- Tüketicinin adı-soyadı veya unvanı, adresi, tüketici ve/veya abone numarası, abone grubu,
2- Sayaç veya sayaçlara ait marka, tip ve seri numarası, çarpan, varsa akım ve/veya gerilim trafo oranları,
3- Tüketime esas ilk ve son endeksler ile okuma tarihleri,
4- Tüketilen elektrik enerjisi miktarı,
5 – Tüketimin fiyatlandırılmasına esas enerji ve kapasite bilgileri,
6- Elektrik enerjisi birim fiyatları ve tüketim bedeli ile ilgili mevzuat kapsamında faturalarda yer alması öngörülen diğer bedelleri,
7- Vergi, yasal kesinti ve borçlar,
8- Son ödeme tarihi, ödeme şekilleri ve merkezleri,
9- Değiştirilen sayaç var ise aynı döneme ait tüketim değerleri,
10- Görevli tedarik şirketi ile dağıtım lisansı sahibi tüzel kişinin tüketici hizmetleri merkezlerinin telefon ve faks numaraları ile internet ve elektronik posta adresleri, arıza ve acil durumlarda aranabilecek dağıtım şirketinin telefon numarası,
11- Günlük enerji tüketim ortalaması,
12- Bir sonraki okuma dönemi,
13- Varsa geçmiş dönemlere ilişkin borç veya alacak,
14- Kesme-Bağlama bedeli,
15- Ödeme bildirimi tarihi itibariyle, tüketicinin son bir yıllık elektrik enerjisi tüketim miktarı,
16- Bulunması halinde otomatik ödeme talimatı bilgisi.
Ayrıca elektrik şirketlerinin düzenledikleri faturada yer alan bilgilerin okunaklı olması zorunludur. Elektrik faturalarının tahsilatı işlemi sebebiyle tüketicilerden herhangi bir ad altında bedel talep edilemez. Bu yazıyı okuyan birçok insan özel bir enerji şirketi ile çalışıyor ise hemen faturalarını aklına getireceklerdir. Şöyle bir düşünün bu yazanların kaçı sizin faturanızda bulunuyor?
Bu yazıyı yazdığım tarihlerde yaklaşık 198 adet lisans sahibi toptan elektrik satış şirketi var. Bu şirketlerin her birisinin faturası birbirinden farklıdır. Vergi ve fonlardaki hesaplamalar bile farklı olabilmektedir. Bazı şirketlerin sattığı enerjinin birim fiyatını bile anlayamazsınız. Sizce faturaların olabildiğince karmaşık hale getirilmesi tesadüf müdür? Ben çok iyi niyetli düşünemeyeceğim. Birçok insan faturasını okumasını bilmediğinden tedarikçilerinin gayri ahlaki davranışlarını fark edemez. Oysaki fatura basit ve anlaşılır olmalıdır.
Şimdi 10 puanlık uzmanlık sorusu: Peki bütün bu usulsüzlükler kanun ve yönetmelik tecavüzleri olurken sektörün hakemi konumunda olan EPDK neredeydi dersiniz?
Bizce EPDK tarafından yapılan düzenlemeler ile faturaların anlaşılır, basit, gerekli ayrıntıyı kapsayan ve ortak bir yapıda tüketicilere ulaştırılmasının sağlanması amacıyla Elektrik Sektöründe Faturalara İlişkin Usul ve Esaslar Gibi Bir Yönetmelik çıkararak bu konuda asgari standartları belirtmelidir. Bu “Usul ve Esaslar” ile indirimli elektrik hizmeti sunan tedarikçiler tarafından elektrik abonelerine yönelik düzenlenen faturaların hazırlanmasında dikkate alınacak ilkeler belirlenmeli, bu standartlara uyması gereken tedarikçiler denetlenmeli uymayanlar ise cezalandırılmalıdır. Ancak EPDK isimli güzide kurumumuz genelde elektrik şirketlerini pek rahatsız etmek istemiyorlar. Hiç sesleri çıkmadan bir köşede dururlarsa onları unutacağımızı düşünüyor olmalılar.
Bu söylediklerimizin yapıcı eleştiri olduğunu göstermek adına da şikâyet ettiğimiz konu hakkındaki çözüm önerilerimizi belirtmek isterim. Bu çerçevede faturaların hazırlanmasında bize göre olması gereken bilgiler ise aşağıdaki gibidir.
– Düzenlenen elektrik faturalarının basit, sade bir şekilde düzenlenmesi ve okunabilir olması, ( satır kaymaları, silik yazılar gibi sıkıntılar olmamalıdır)
– EPDK tarafından açıklanan tarifelerde yasal olarak tahsilatına izin verilen tüm bedeller elektrik faturalarında isim ve birim fiyat olarak gösterilmeli, ayrıca ücretlerin herhangi bir tereddüde yol açmayacak açıklıkta düzenlenmesi gerekir
– Faturada bulunan ücretlerin aboneler tarafından doğrulanabilmesi için faturada tam ve yeterli bilgi bulunması, yapılan indirimin yüzdesel olarak gösterilmesi şarttır.
– Abonelerin yararlandığı abone grubu ve tarife ve tarife haricinde yer alan ücretlere ilişkin bilgi,
– Abonelerin yararlandığı tarifeye ait ücretlendirme periyoduna ilişkin bilgi (Tarife değişikliği bilgisi)
– Abonelere sağlanan iade var ise, iade tutarı ve iadeye ilişkin açıklama,
– Faturanın ait olduğu gün sayısı veya tarih aralığı,
– Abonelerin sözleşmenin kaçıncı ayında olduğu ve sözleşmenin bitiş tarihi,
– Sözleşme bitiminden sonra uygulanacak yöntem ve/veya tedarikçinin değiştiği durumlarda taahhüt bitiminden önceki son faturada uygulanacak yönteme ilişkin bilgilendirme, ( Tedarikçi değişiminden önceki son ay faturası)
– Taahhüdün bozulması halinde uygulanacak cezai ücret ve/veya cayma bedellerinin uygulama esaslarına ilişkin bilgi,
– Abonelik feshi sonrası gönderilen faturada, ücretlendirmenin durdurulduğu tarih ve abonelik iptal tarihine ilişkin bilgiler
– Tüketimin yapıldığı tarih aralığı ( ilk Son okuma ), KW bazlı T1;T2 ve T3 tüketimler,
– Faturalandırılan toplam gün sayısı ve toplam tüketim miktarı,
– Tarife/kampanya/abonelik paketi dışında uygulanan bir ücret varsa, ilgili ücret ve bu ücrete ilişkin bilgi,
– Tüketim verilerinde, T1,T2 veT3 kullanımına ilişkin özet bilgilerin tablo/grafik şeklinde gösterilmesi, ayrıca;
– İnternet üzerinden fatura ve ayrıntılı faturaların abonelere gösterilmesi durumunda, kullanım detayı / ayrıntılı fatura bilgilerinin tüketiciler tarafından hesaplama yapabilecekleri şekilde uygulamaların yer alması tüketicinin faydasına olacaktır.
Enerji faturalarının daha anlaşılabilir olması tüketicinin sektöre olan güvenini arttıracaktır. Bunun bu güne kadar yapılmaması, düşünülmüş olmaması manidardır. Amaç karşılıklı fayda sağlamak ise neden her vatandaşın enerji uzmanı olması bekleniyor. Enerji sektöründe çalışan personelin satış bayilerinin ne kadar uzman olduğunu bu sektörün içerisindeki kişiler az çok bilir. Kendi içinde böyle sıkıntılar varken tüketicinin bu bilgiye sahip olmasını beklemek saflık olacaktır.
Tüketici daha az ödeyerek daha çok elde etmenin hazzını yaşamak ister. Son dönemlerde indirimler çok suistimal edilmektedir. Bu aldatıcı indirimler ciddi bir pazarlama silahı olarak kullanılmakta ve bir anlamda tüketici aldatılmaktadır. Tüketicilerin büyük bir bölümü enerji sektöründeki tedarikçilere ve adalete olan inancını yitirmesi sonucu özellikle ev kullanıcısı gibi düşük tüketim yapan aboneler, tedarikçilerin yaptığı reklam kampanyaları ve pazarlama çalışmalarına kuşku duymaya başlamışlardır. Buna bir de yanıltıcı ve aldatıcı uygulamalar eklenince piyasada olumsuz bir tutum oluşabiliyor.
Tüketiciler Birliği Federasyonu olarak biz yüksek indirim verip sözleşmedeki haksız şartlar ile tedarik başlangıcından hemen sonra düşürülen ( revize edilen ) indirimlerin tüketiciyi yanılttığını, mağdur ettiğini, haksız rekabete ve eşitsizliğe yol açtığı kanaatindeyiz.
6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun ile “Haksız Ticari Uygulamalar” adı altında, önceki kanunda olmayan bir kavram getirilmiştir. Buna göre; Mesleki özenin gereklerine uymayan ve ulaştığı ortalama tüketicinin ya da yöneldiği grubun ortalama üyesinin mal veya hizmete ilişkin ekonomik davranış biçimini önemli ölçüde bozan veya önemli ölçüde bozma ihtimali bulunan bütün ticari uygulamalar haksızdır. Özellikle aldatıcı ve saldırgan uygulamalar haksız sayılmaktadır. Tüketiciye yönelik haksız ticari uygulanmalar bu madde ile kesin olarak yasaklanmıştır. Ticari uygulamalarda bulunanlar, tüketicilere mal ya da hizmet sunan kişilerdir. Bu hizmet sunulurken doğruluk, dürüstlük ve mesleki özen kurallarına dikkat edilmelidir. Tüketicilere yönelik haksız ticari uygulamaların yasaklanmasının amacı, tüketicinin iradelerini tam olarak kullanmalarının ve etki altında kalmadan karar verebilmelerinin sağlanmasıdır.
EPDK, Elektrik Piyasası Yasası ile oluşturulmak istenen piyasanın kurallarını belirlemekte ve bu kurallara uygun davranılmasının gözetim/denetimini yapmaktadır. Bunu, kamu özel ayrımı olmaksızın gerçekleştirmekte ve alanda faaliyet gösteren tüzel kişilere yetkili oldukları faaliyetleri ve “piyasada” uymaları gereken kuralları belirleyen lisanslar vermektedir. Dolayısı ile EPDK elektrik ve doğalgaz piyasasında daha etki olarak sektörde faaliyet gösteren minimum standartları koymalı ve şirketlerinde bu kurallara uymasının sağlanması gerekmektedir. Aksi takdirde mağduriyetler çığı gibi büyüyecek ve vatandaşın devlete olan güveni sarsılacaktır.
Yazan: Bülent Çebin – Tüketici Güvenliği Derneği Enerji Komisyonu Başkanı
(Tüketici Güvenliği Derneği Tüketiciler Birliği Federasyonu Üyesidir)
Unutmayın! Biz herkese yardımcı olamayız; Ancak herkes birine yardımcı olabilir.
Yayıncı: Enerji Gazetesi