Aşağıda özeti verilen çalışma, Plamen Popov’un çalışmasından kendi izni alınarak hazırlanmıştır. Çalışmanın niteliği bakımından Türkiye’deki uzmanlarca incelenmesinin faydalı olacağı düşünülerek özetlenmiştir.
Giriş
Plamen Popov tarafından “Güneydoğu Avrupa Güç Piyasasında Piyasa Eşleşmesi, Ne Beklemeli?” b
Çalışmada önce ülkelerin ayrı ayrı arz-talep durumları anlatıldıktan sonra, bu ülkelerin birbiri ile piyasa eşleşmesine girdiklerinde:
1. Eşleşen ülkelerde fiyatların nasıl etkileneceği?
2. Zamanın yüzde olarak ne kadarında fiyatların aynı olacağı?
konusunda tablolar sunulmuştur. Popov, sunumunda sırası ile:
– Romanya-Sırbistan-Bulgaristan
– Bulgaristan-Yunanistan-Türkiye (BYT)
– Bulgaristan-Yunanistan
– Bulgaristan-Türkiye (BT)
– Romanya- Türkiye (RT)
– Romanya-Bulgaristan-Sırbistan-Yunanistan-Türkiye (RBSYT)
piyasa eşleşmelerine değinmiştir. Bu özette sadece Türkiye’nin içinde olduğu durumlara değinilecektir.
Ülke Profilleri
Tüm ülkeleri incelerken temel olarak 2010 ve 2013 yılları arasında sırası ile kurulu güç ve arz eğrisindeki değişimleri ile bu iki yıl arasındaki fiyat değişimi verilmiştir.
Türkiye için 2010 yılından 2013 yılına gelindiğinde kurulu güçteki en önemli değişim hidroelektrik ve doğalgazda olmuştur. İki kaynakta da kurulu güç miktar artışı neredeyse 7000 MW civarını bulmuştur. Türkiye kurulu güç gelişimi ile ilgili detaylı veriler, TEİAŞ web sitesinden bulunabilir.
Popov’un Türkiye ile ilgili verdiği farklı bilgi ise 2010 ve 2013 yıllan arasında arz eğrisinin ve talebin nasıl değiştiği olmuştur.
Şekil 1 -Türkiye Arz-Talep Eğrisi 2010-2013, Plamen Popov 2014
Bu arz eğrisi gerçek fiyat eğrisine yakın bir eğri olmakla birlikte, mevcut Yİ-YİD ve YEKDEM de dikkate alındığında daha gerçekçi bir eğri aşağıda verilmiştir. Çünkü Türkiye elektrik piyasasında önemli miktarda piyasa mekanizmasına girmeden, TETAŞ’a enerji
satan önemli bir kurulu güç miktarı vardır. Fakat Popov tarafından hazırlanan eğride 2010 ile 2013 arasında yük eğrisinin ne kadar kaydığı da gösterilmiştir.
| Şekil 2 – Türkiye’de fiyat yapısı (Barış Sanlı, 2014) |
Her ülke bölümünde, o ülkenin elektrik fiyatlarının 2010’dan bu yana ne kadar değiştiği de belirtilmiştir. Çalışmaya göre (€/MWh) olarak oluşturulan değerler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
| Ülke | Kurulu Güç(GW- | 2010 | 2013 | Değerlendirme (2010-2013) |
| 2013) | fiyat | fiyat | ||
| Romanya | 22.85 | 36.6 | 34.4 | 2GW rüzgar var / rüzgar ve hidroya bağımlı fiyat profili |
| Sırbistan | 7.13 | 42.4 | 42.4 | Kurulu güç artmıyor |
| Bulgaristan | 13.76 | 32.4 | 30.0 | 1 GW güneş, linyit santrallerinde verimlilik artışı |
| Yunanistan | 16.15 | 54.8 | 46.5 | 2 GW güneş, 1.5 GW yeni kombine çevrim ve talep düşüşü |
| Türkiye | 65.01 | 61.5 | 58.6 | 6 GW yeni hidro, 7 GW yeni kombine çevrim, talep artış hızı düşüyor. |
Tablo 1 – Ülkelerin 2013 Kurulu Güçleri, Fiyat Değişimleri ve Değerlendirmeler, Plamen Popov 2014
Bölge bölge piyasa eşleşmesi incelemesine geçmeden önce de, temel bir soruyu soruyor Popov : “Neden Piyasa Eşleşmesi?” ve sebeplerini şöyle sıralıyor:
– Sınırlar arası artan rekabet, daha çok oyuncu, tüketiciler için daha çok seçenek,
– Sınırlar arası ayrı ayrı kapasite ve enerji ticaretinden kaynaklı riskleri azaltmak,
– Kapasitelerin daha optimal kullanılması,
– Adil ve rekabetçi fiyatlar, şeffaf fiyat oluşumu,
– Likiditeyi arttırabilecek piyasa güveninin geliştirilmesi,
– Değişik enerji kaynaklarının emre amadeliği ile artan arz güvenliği.
Ülkeler arası ticaret kapasitelerini ise simülasyonunda şu şekilde belirtmiştir:
Tablo 2 – Ülkelerarası kapasite, Plamen Popov 2014
Simülasyonunu yaparken de, ülkelerin 2013 yılı kurulu güçlerini dikkate alarak, üçüncü ülkeler ile ticaret olmadığı ve tekliflerin maliyet bazlı olduğu kabulleri üzerinden hareket etmiştir.
Fiyat eşleşmelerini anlatırken, unconstrained (kısıtlanmamış) ve constrained (kısıtlanmış) olmak üzere iki durumu incelemiştir.
Bulgaristan-Yunanistan-Türkiye (BYT) Eşleşmesi
BYT eşleşmesinde en göze çarpan hususlardan biri, piyasalar eşleştiğinde Bulgaristan ve Yunanistan’da zamanın %50’sinde tek fiyat oluşurken, bu rakam Türkiye için çok aşağılarda kalmaktadır.
Türkiye fiyatlarının en çok Yunanistan fiyatları ile ortak hareket ettiği, Bulgaristan fiyatlarından ise oldukça farklı gerçekleştiği görülmektedir. Bu senaryoda, eşleşmede eğer hatlar arasında bir kısıt yok ise ortak fiyatın daha çok Türkiye fiyatlarına yakın olacağı, Türkiye için fiyatların 5€ düşerken, Bulgaristan fiyatlarının da 23€’ya yakın yükseleceği görülmektedir. Bu eşleşmeden en az etkilenen ise Yunanistan’dır.
Bu eşleşme sonucunda olumlu olarak, arz fazlası ve eksiği olan piyasaların bir araya getirildiği, olumsuz olarak da Türkiye sınırının çoğu zaman kısıtlı olduğu, Bulgaristan’da gün içi piyasası olmaması ve Yunanistan’ın zorunlu havuz ve karmaşık bir sistemi olduğuna değinilmiştir.
Bulgaristan-Türkiye (BT) Eşleşmesi
Bulgaristan Türkiye eşleşmesinde ise, ilginç bir şekilde Bulgaristan fiyatları bir önceki duruma göre daha az yükselirken, Türkiye fiyatları da daha az düşüyor. Eşleşme zamanlarının sadece %5’inde ortak fiyat oluşuyor. Bu durumda da Türkiye’deki fiyatlar 3€ düşerken, Bulgaristan’ın fiyatları 10€’ya yakın artış gösteriyor.
Bu senaryoda, Avrupa’nın en pahalı sınırlarından biri etrafında eşleşme olması olumlu değerlendirilirken, sınırdaki kısıt ve Bulgaristan’da gün öncesi piyasası olmaması olumsuz olarak değerlendirilmektedir.
Romanya-Türkiye Eşleşmesi (RT)
RT eşleşmesi ise, BT eşleşmesine göre Türkiye için daha fazla fiyat düşüşü, Romanya için nispeten daha az fiyat artışı ile sonuçlanmaktadır. Fakat zamanın sadece %10’unda piyasalar ortak hareket etmektedir.
Bu senaryoda göze çarpan husus ise, Romanya-Türkiye denizaltı kablosunun yapılmış olması bu senaryonun ön şartıdır. Senaryonun olumlu tarafı, diğer piyasaları da katılmaya teşvik edebilme ihtimali iken, bağlantı kablosunun maliyetinin yüksek olması da olumsuz bir etkendir.
Romanya-Sırbistan-Bulgaristan-Yunanistan-Türkiye Eşleşmesi
Tüm ülkelerin birbiri ile eşleşmesinde ise en çok Romanya, Sırbistan ve Bulgaristan birlikte hareket ederken, Türkiye en fazla Yunanistan ile zamanın %25’inde, Bulgaristan ile %10’unda eşleşmektedir.
Bu durumda, Türkiye fiyatları kendine doğru çekerken, Romanya, Bulgaristan ve Sırbistan’ın fiyatları artmakta, Yunanistan küçük bir düşüş görmektedir.
Bu senaryonun olumlu yanı, tüm ülkeler Pan-Avrupa Güç Piyasasının parçasıdır ve küçük piyasaları da bu entegrasyona doğru çekecek olmaları ihtimal dahilindedir. Olumsuz tarafı olmamasına rağmen bu 5 ülkenin hep en sonuncu olmaları kibar bir dille eleştirilmektedir.
| Eşleşme | Türkiye Fiyatı €/MWh Önce -> Sonra | Fiyatın ortak oluştuğu zaman % (Türkiye için) |
| BYT | 58.6 -> 54.3 | %10 %25 |
| BT | 58.6 -> 55.5 | %5 |
| RT | 58.6 -> 56.6 | %10 |
| RSBYT (Tüm) | 58.6 -> 54.4 | %10 %25 |
Tablo 3 – Türkiye fiyatlarındaki değişim, Plamen Popov 2014
Sonuçlar
Görüldüğü kadarı ile piyasa eşleşmesi Türkiye için fiyat düşürücü bir etki yapmaktadır. Ama Türkiye bölgesel piyasadaki fiyatların çoğu zaman üzerinde seyretmektedir. Bu da Doğu Avrupa’daki diğer ülkelerin yatırımcıları için iyi olmasına 45rağmen, o ülkedeki elektrik fiyatlarını arttırıcı etki gösterebilir.
Sonuç olarak, bu senaryolardan önümüzdeki yıllarda daha çok görmemiz muhtemeldir. Çünkü AB’nin ortak pazar stratejisi içerisinde, bölge ülkeleri için Türkiye ile entegrasyonun bazı avantajları olduğu muhakkaktır. Bu avantajlar ve dezavantajlar Türkiye’de olduğu kadar bu ülkelerdeki uzmanlarca da tartışılmaktadır.
Kaynak: Enerji Enstitüsü