Söz konusu değişiklikler hakkında bilgi vermeden önce, konuya ilişkin bazı kavramların açıklanmasında yarar var.
Madeni Yağ: Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin (Yönetmelik) “Tanımlar” başlıklı 4 üncü maddes
Baz yağ: Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği’nde geçen tanımı uyarınca rafinerilerde üretilen alifatik, naftanik aromatik ve karışık esaslı petrol ürününü veya sentetik olarak (kimyasal yolla) elde edilen yağ demektir.
Atık madeni yağ: Faydalı kullanım ömrünü tamamlayarak atık haline dönüşmüş olan madeni yağlardır, bunun nedeni kullanımın ardından zamanla fiziksel ve kimyasal özelliklerinin değişmiş olmasıdır. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında “(k)ullanılmış benzinli motor, dizel motor, şanzıman ve diferansiyel, transmisyon, gres ve diğer özel taşıt yağları ile hidrolik sistem, türbin ve kompresör, kızak, açık-kapalı dişli, sirkülasyon, metal kesme ve işleme, metal çekme, tekstil, ısıl işlem, ısı transfer, izolasyon ve koruyucu, izolasyon, trafo, kalıp, buhar silindir, pnömatik sistem koruyucu, gıda ve ilaç endüstrisi, kağıt makinesi, yatak ve diğer özel endüstriyel yağlar ve endüstriyel gresler, kullanılmış kalınlaştırıcı, koruyucu, temizleyici ve benzeri özel müstahzarlar ve kullanıma uygun olmayan yağ ürünleri” olarak tanımlanmıştır.
Atık yağların ülkemizde birçok uygunsuz kullanımı bulunmakta. Örneğin, kontrolsüz olarak yakılarak ısınma amacıyla kullanılmaları, akaryakıt içerisine karıştırılmaları, işlenerek standart ürünlerle eş tutulamayacak iken ikame ürün olarak piyasaya sunulmaları ve “10 numara yağ” gibi adlarla kayıt dışı faaliyetlere konu edilmeleri söz konusu. Kullanımının ise verdiği zarar daha çok çevresel. Ekosisteme, hava, su ve toprağa karışarak büyük zarar vermekte. Bu nedenle bu atık yağların geri dönüşümü veya nasıl bertaraf edileceği konularında düzenlemeye ihtiyaç duyulmuş. 2004 yılına kadar ise konuya ilişkin hiçbir düzenleme yapılmamış. 2004 yılında Atık Yağ Kontrol Yönetmeliği kabul edilmiş. Günümüzde ise “Yeni” olarak adlandırdığımız 2008’de kabul edilen Atık Yağ Kontrol Yönetmeliği, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik ve Çevre Kanunu gibi ilgili mevzuat konuya ilişkin düzenlemeler içeriyor.
Mevzuat ile birlikte, enerji geri kazanımı, bertaraf, rafinasyon ve rejenerasyon yöntemleri düzenlenmiş. Bu doğrultuda, atık madeni yağların bir kısmı enerji geri kazanım amaçlı çimento, kireç, demir-çelik tesislerinde, bir kısmı bertaraf tesislerinde, diğer bir kısmı da hammadde geri kazanımı amaçlı rafinasyon ve rejenerasyon tesislerinde kullanılmakta. Bunlardan sonuncusu, ileri rafinasyon teknolojilerinin kullanılması ile atık yağlar içerisinde bulunan tüm kirleticilerin temizlenerek orijinal baz yağ elde edilmesini sağlamakta ve nihai olarak petrol kaynaklarının daha fazla tüketilmesinin önüne geçmekte ve ekonomiye de katkı sağlamakta.
30 Temmuz 2008 tarihinde yayınlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde, üreticiler atık yağların kaydını tutmak, depolamak ve işlemeye veya bertaraf tesislerine gönderilmesini sağlamakla yükümlü kılınmış. Yönetmeliğin 13 üncü maddesi uyarınca da atık motor yağlarının sadece motor yağı üreticisi veya Yetkilendirilmiş Kuruluş tarafından toplanabileceği düzenlenmiş. Bu atık yağların toplanması konusunda Petrol Sanayi Derneği (PETDER), “Yetkilendirilmiş Kuruluş” olarak atanmış. Bugün ülke genelinde yaygınlaştırılmış bir şekilde tüm atık yağı üreticilerinden atık yağ toplanmakta. Bu hükümlerin aksine davrananlar için ise ceza yükümlülüğü doğması mevzuat çerçevesinde öngörülmüş. Artık yeni düzenlemeler ile birlikte bu atık yağ rafinasyon ve rejenerasyon tesislerinin lisanslandırılmasında EPDK lisans başvurularını sonuçlandırıyor. Bahsedilen değişiklikler de bu kapsamda.
Resmi Gazete’de yayımlanan değişikliklerden biri “Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”. Bu kapsamda, Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin “Lisans Gerektiren Faaliyetler ve Muafiyetler” başlıklı 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasının ardına bir üçüncü fıkra eklendi. Eklenen fıkra ile, atık madeni yağdan baz yağ üretim faaliyetini, alt başlıklarına işletmek kaydıyla madeni yağ lisansı veya dağıtıcı lisansı sahiplerinin yapabileceği ve atık madeni yağdan baz yağ üretiminin madeni yağ üretim faaliyetinin içinde yer aldığı düzenlendi. Böylelikle, atık madeni yağdan baz yağ üretim faaliyetinin de lisans gerektiren faaliyetlerden olduğu, bu faaliyetin madeni yağ lisansı ve dağıtıcı lisansı sahibi kişilerce yürütülebileceği ve baz yağ üretiminin madeni yağ kapsamında olduğu düzenlenmiş oldu.
Aynı Yönetmelik’in “Madeni Yağ Lisansı Kapsamında Yürütülebilecek Faaliyetler” başlıklı 23. madde ise madeni yağ lisansı sahiplerinin piyasada; lisansı kapsamındaki madeni yağ üretimi tesislerinde madeni yağ üretimi ile iştigal edebileceğini düzenlerken şu şekilde değiştirilmiştir: “Madeni yağ lisansı sahipleri veya madeni yağ alt başlığı bulunan dağıtıcı lisansı sahipleri piyasada, lisansı kapsamındaki madeni yağ üretimi tesislerinde madeni yağ üretimi ile lisanslarına alt başlık olarak işletmek kaydıyla atık madeni yağdan baz yağ üretimi faaliyetinde bulunabilir.”
Diğer bir değişiklik ise, Yönetmelik’in “Lisans Tadili” başlıklı 15. maddesinde söz konusudur. Lisans tadillerinin Kurul kararı ile sonuçlandırıldığını düzenleyen bu maddenin beşinci fıkrasında bazı hallerde istisnai olarak lisans tadil başvurularının Petrol Piyasası Dairesi Başkanlığınca (PPDB) sonuçlandırılacağı düzenlenmiş. Söz konusu Yönetmelik ile bu istisnai hallerden biri olan (f) bendinde değişiklik yapıldı. Yer alan eski düzenlemeye göre, madeni yağ lisansı veya madeni yağ alt başlıklı dağıtıcı lisansı sahiplerinin lisanslarında yer alan madeni yağ üretimi ve baz yağ kullanımı bilgilerinin değiştirilmesi ile üretilecek madeni yağların bu lisanslara eklenmesine veya bu lisanslardan çıkarılmasına ilişkin lisans tadilleri PPDB tarafından sonuçlandırılabiliyordu. Bu fıkra değiştirilerek, madeni yağ lisansı veya madeni yağ alt başlıklı dağıtıcı lisansı sahiplerinin lisanslarında yer alan madeni yağ üretimi ve baz yağ kullanımı bilgilerinin değiştirilmesi, baz yağ üretim alt başlığının eklenmesi veya çıkarılması ile üretilecek madeni yağların bu lisanslara eklenmesine veya bu lisanslardan çıkarılmasına ilişkin tadillerin PPDB tarafından sonuçlandırılacağı düzenlenmiş. Böylelikle yeni getirilen düzenleme ile madeni yağ veya madeni yağ alt başlıklı dağıtıcı lisanslarına baz yağ üretim alt başlığının eklenmesi veya çıkarılmasına ilişkin lisans tadilleri de PPDB tarafından sonuçlandırılabilecek.
Bir de Yönetmelik’e “Geçici Madde 20” eklenmiş ve Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’in yürürlüğe giriş tarihinde madeni yağ ve dağıtıcı lisansı altında madeni yağ alt başlığı olan lisans sahiplerinin 01.01.2018 tarihine kadar baz yağ alt başlığını işletmeksizin, atık madeni yağdan baz yağ üretimi faaliyetinde bulunabileceği düzenlenmiş. Böylelikle belirtilen tarihe kadar lisansında yer almasa dahi atık madeni yağdan baz yağ üretim faaliyetinde bulunabilecekler fakat bu tarihten sonra lisanslarının bulunmaması halinde atık madeni yağdan baz yağ üretim faaliyetinde bulunamayacaklar. Bu arada, Yönetmelik’in EK-1 kısmında da “Lisans Başvuru Dilekçesi”nde yer alan “Lisans Başvurusunun Türü” tablosunda madeni yağ lisansı ve madeni yağ alt lisanslı dağıtıcı lisansının altına baz yağı üretim lisansı da değişiklik ile ayrıca eklenmiş. “İstenmesi Halinde” ibaresinin de bulunduğu bu tabloda artık baz yağ üretim faaliyeti göstermek isteyen lisans başvuru sahipleri “Baz Yağ Üretim” seçeneğini işaretleyecekler.
12 Ocak 2016 tarihinde Kurul tarafından alınan 6065/1-b sayılı karar doğrultusunda da bu doğrultuda bazı değişiklikler yapılmış. Bu değişikliklerin ilki Kurul’un 3243/2 sayılı Petrol Piyasasında Lisans Başvurusu Açıklamalarına İlişkin Kurul Kararı’nın 11. maddesinin üçüncü fıkrasına ilişkin. “Madeni Yağ Lisansı” başlıklı 11. maddenin üçüncü fıkrasının eski halinde “Atık yağlardan geri kazanılmış baz yağların hammaddde olarak kullanılacağı tesisler için yapılan madeni yağ lisansı başvurularında, başvuruya konu tesisin TS 13541 İş Yerleri – Atık Yağ Rafinasyon ve Rejenerasyon Tesisleri – Genel Kurallar standardına uygun olduğunu gösteren TSE Hizmet Yeterlilik Belgesi”nin aranacağı düzenlenmiş. Yeni düzenleme ile bu madde “Atık madeni yağdan baz yağ üretimine ilişkin faaliyeti alt başlık olarak lisanslarına işletecek olanlar; lisansa konu tesisin TS 13541 İş Yerleri – Atık Yağ Rafinasyon ve Rejenerasyon Tesisleri – Genel Kurallar standardına uygun olduğunu gösteren TSE Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi’ni ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığından atık madeni yağların geri kazanımına ilişkin Çevre İzin ve Lisans Belgesi’ni Kuruma sunarlar.” şeklinde değiştirilmiş. Yapılan değişiklik ile beraber baz yağ üretimi faaliyetinde bulunmak isteyen ve bunu alt başlık olarak lisanslarına işletmek isteyenler için TSE Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi’nin yanında bir de Çevre İzin ve Lisans Belgesi’ni Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan temin ederek sunmaları gerekiyor.
Aynı karar ile 3242/3 sayılı Petrol Piyasasında Lisans Tadili Başvurularında Aranacak Bilgi ve Belgelere İlişkin Kurul Kararı’nın “Tesis Tadili” başlıklı 8/B maddesinin 5. fıkrası da değiştirilmiş. Fıkranın eski halinde, madeni yağ üretim tesisinde atık yağlardan geri kazanılmış baz yağlar hammadde olarak kullanılacak ise aynı maddenin ikinci fıkrasının (ç) bendinde belirtilen üretim veya kullanım kapasitesi bilgilerinin değiştirilmesi için lisans türüne uygun Tesis Bilgi Dosyası, Kapasite Raporu ve Sanayi Sicil Belgesi’ne ilaveten, tadil başvurusuna konu tesisin TS 13541 İş Yerleri – Atık Yağ Rafinasyon ve Rejenerasyon Tesisleri – Genel Kurallar standardına uygun olduğunu gösteren TSE Hizmeti Yeri Yeterlilik Belgesi ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığından alınmış Çevre ve İzin Belgesi aranacağı düzenlenmekte. Oysa yeni değişiklikte “Madeni yağ lisansına alt başlık olarak atık madeni yağlardan baz yağ üretimi faaliyeti ekletmek için ikinci fıkranın (ç) bendinde sayılan belgelere ilaveten, tadil başvurusuna konu tesisin TS 13541 İş Yerleri – Atık Yağ Rafinasyon ve Rejenerasyon Tesisleri – Genel Kurallar standardına uygun olduğunu gösteren TSE Hizmeti Yeri Yeterlilik Belgesi ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığından alınmış Çevre ve İzin Belgesi aranacağı düzenlenmiş.
Son olarak, Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin “Lisansların Sona Ermesi ve İptali” başlıklı 17. maddesinde taşıma, bayilik ve serbest kullanıcı lisanslarının PPDB tarafından sona erdirileceği haller bentler halinde sayılmıştı. Kabul edilen Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile ek bir bent daha eklenerek, bayilik faaliyetinin haklı ve mücbir sebepler hariç altı aydan uzun süreli yapılmaması halinde de lisansın PPDB tarafından sona erdirilebileceği düzenlenmiştir. Buna paralel olarak, aynı Yönetmelik’in, “Bayilik Lisansı Sahiplerinin Yükümlülükleri” başlıklı 38. maddesinde sayılan yükümlülüklerden “(i) Bayilik faaliyetinin haklı ve mücbir sebepler hariç, altı aydan uzun süreli durdurulmaması ile yükümlüdür.” yürürlükten kaldırılmıştır. Böylece altı aydan uzun süre faaliyetlerin durdurulması yükümlülük olmaktan çıkarılmış, lisansın sona erme sebebi olarak tekrar eklenmiş oldu.
Söz konusu değişiklikler 01.02.2016 tarihinde yürürlüğe girecek. Fakat yukarıda da belirtildiği gibi 01.01.2018 tarihine kadar lisans tadili olmaksızın baz yağ üretimi faaliyetinde bulunulabilecek, bu tarihten sonra ise lisans tadili gerekecek ve yeni alınacak lisanslarda da baz yağ üretim alt başlığını da lisanslarına işletmeleri gerekecek. Bu kapsamda 2018 öncesinde lisans tadillerinin yoğunlaşması söz konusu olabilir.
Berceste Elif Duranay
Yararlanılan Kaynaklar:
1.Demirhan, E., Bigesu, A.Y., Atık Madeni Yağların Değerlendirilmesi ve Geri Dönüşümünün İncelenmesi
2.Atık Madeni Yağ Rafinasyonu İçin En Uygun Teknoloji Seçimi Projesi Teknik Araştırma Raporu, 2012 PETDER.
Kaynak: Enerji Enstitüsü