Mehmet Köksal
2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı EPK ile rekabetçi bir yapı oluşturmak amaçlanmıştır. Bu kanunla ilk defa belli bir tüketim limitini aşanların üretim, toptan/perakende şirketleriyle direk sözleşme yaparak elektrik alabilmesinin önü açılmıştır. 4628 ve 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı EPK gereğince
Serbest Tüketici Kavramı
Yeniden yapılandırılan piyasalarda tüketicinin alternatif tedarikçi edinebilmeleri ve satın alacakları elektrik fiyatının oluşumunda söz sahibi olmaları amaçlanmıştır. EPK’da tedarikçisini seçme özgürlüğü olan tüketiciye serbest tüketici denmiştir (EPK 3. Md.). Serbest tüketicilerin ikili anlaşma yapabilecekleri tedarikçi sayısı 725 civarındadır. EPDK serbest tüketici limitini (yıllık tüketim miktarı) 2002 yılından (9.000.000 kWh) 2014 yılına (4500 kWh) peyderpey düşürmüştür. Nihai amaç tüm tüketicilerin serbest tüketici olmasıdır. (YPK 2009 tarihli Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi 2015 yılına kadar demiştir). 2014 Nisan faturaları dikkate alındığında her şey dahil aylık ortalama 140 TL ödeyen ticarethane ve 136 TL ödeyen mesken tedarikçisini seçme hakkına sahiptir.
Ayrışmanın Tedarikçisini Seçen Serbest Tüketici Sayısına Etkisi
2013 yılı öncesi kendi dağıtım bölgelerinde başka tedarikçi bulamayan serbest tüketicilere lisans alıp satış hizmeti vermek zorunda, aldıkları perakende lisansında yer alması şartıyla da diğer dağıtım bölgelerinde satış yapabilmekte idiler. EPK gereğince 2013 yılında üretim ve tedarik faaliyetleri hukuki olarak ayrıştırılmış, perakende satış ve dağıtım faaliyetleri ayrı tüzel kişiliklerce yürütülmeye başlanmıştır. Bununla ülke geneli satış yapma hakkı elde eden 21 perakende satış şirketi oluşmuş, serbest tüketici limiti de 2013 yılında 5000 kWh’e (2012 yılında 25.000 kWh) düşürülmesiyle ikili anlaşma yapan serbest tüketici sayısında ciddi bir artış olmuştur. Bu sayı 2012 Aralık ayında 40.728 iken 2014 Nisan ayında 771.048’e ulaşmıştır.
Tarifeler ve Çapraz Sübvansiyon
EPK’nın geçici 1. Maddesi gereğince kayıp-kaçak ve perakende satış maliyetlerinin yüksek olduğu bölgeler maliyetinin bir kısmı ulusal tarife yoluyla bu maliyetlerin daha düşük olduğu bölgelere yansıtılmaktadır. Elektrik Piyasası Tarifeler yönetmeliğiyle sanayi, tarımsal sulama, mesken, aydınlatma ve ticaret olarak beş ana tarife grubunun ayrılan tüketicilerinin bazıları tarifelerde oluşturulan oransallıklarla diğer grupların enerji maliyetlerini üstlenmekle onları sübvanse etmektedirler. Bu oransallık geçen altı yıl içinde oldukça azaltılmıştır. Aynı gruba giren aboneler arası ödenen farklı bedeller de 2014 yılında giderilmiştir.
Beş ana tarife grubu olduğu ve enerji tarifesinin tek zamanlı olduğu kabulüyle tarifeye konu birim maliyetinin 15 kr olduğu durumda örnek fiyat hesaplaması yapılmıştır.
| ABONE GRUBU | FİYATORANSALLIĞI | MİKTAR(kWh) | FİYAT (kr/ kWh) |
| Sanayi | 0,847 | 50 | 13,588 |
| Ticarethane | 1,003 | 50 | 16,091 |
| Mesken | 1 | 50 | 16,043 |
| Aydınlatma | 0,874 | 10 | 14,021 |
| Tarımsal Sulama | 0,853 | 20 | 13,684 |
Örnekte;
- Toplam satış miktarı 180
- Birim maliyetin 15 kr olduğu kabulüyle toplam maliyet 27 TL (2700 kr) olur.
- Abone gruplarına uygulanan fiyatlar son sütunda.
- Sanayi abone grubu kendi enerji maliyetinin yaklaşık olarak %90,6’sını, aydınlatma abone grubu yaklaşık %93’ünü, tarımsal sulama abone grubu ise yaklaşık %91’ini ödemektedir. Geriye kalanı ise ticarethane ve mesken abone gruplarınca finanse edilmektedir
- Ticarethane abone grubu kendi enerji maliyetinden yaklaşık olarak %7,23, mesken abone grubu ise %6,95 daha fazla enerji bedeli ödemekte ve diğer abone gruplarını sübvanse etmektedirler.
Yukarıdaki örnekte ticarethane abone grubunun 50 kWh olan tüketiminin 30 kWh’ini ikili anlaşmalarla aldığını varsayalım.
| ABONEGRUBU | FİYAT ORANSALLIĞI | İLK MİKTAR (kWh) | İLKFİYAT(kr/kWh) | İKİNCİMİKTAR(kWh) | İKİNCİFİYAT(kr/ kWh) | FİYATDEĞİŞİMİ |
| Sanayi | 0,847 | 50 | 13,588 | 50 | 13,789 | 1,48% |
| Ticarethane | 1,003 | 50 | 16,091 | 20 | 16,328 | 1,48% |
| Mesken | 1 | 50 | 16,043 | 50 | 16,280 | 1,48% |
| Aydınlatma | 0,874 | 10 | 14,021 | 10 | 14,228 | 1,48% |
| TarımsalSulama | 0,853 | 20 | 13,684 | 20 | 13,886 | 1,48% |
Tarifeye konu birim maliyette değişiklik olmamasına rağmen tüm abone gruplarının fiyatlarında %1,48’lik artış olacaktır. Bu sübvanse edenin daha fazla sübvanse etmesi, sübvanse edilenin de ilk duruma göre daha fazla ödemesi anlamına gelmektedir.
Mesken abone grubunun da tüketiminin 20 kWh’ini ikili anlaşma ile aldığını varsayalım.
| ABONEGRUBU | FİYATORANSALLIĞI | İLKMİKTAR(kWh) | İLKFİYAT(kr/kWh) | İKİNCİMİKTAR(kWh) | İKİNCİFİYAT(kr/kWh) | ÜÇÜNCÜMİKTAR(kWh) | ÜÇÜNCÜFİYAT(kr/kWh) | İKİNCİFİYATAGÖREDEĞİŞİM | İKİNCİFİYATAGÖREDEĞİŞİM |
| Sanayi | 0,847 | 50 | 13,588 | 50 | 13,789 | 50 | 13,972 | 1,33% | 2,83% |
| Ticarethane | 1,003 | 50 | 16,091 | 50 | 16,328 | 20 | 16,546 | 1,33% | 2,83% |
| Mesken | 1 | 50 | 16,043 | 50 | 16,280 | 30 | 16,496 | 1,33% | 2,83% |
| Aydınlatma | 0,874 | 10 | 14,021 | 10 | 14,228 | 10 | 14,418 | 1,33% | 2,83% |
| TarımsalSulama | 0,853 | 20 | 13,684 | 20 | 13,886 | 20 | 14,071 | 1,33% | 2,83% |
Tarifeye konu birim maliyette değişiklik olmamasına rağmen tüm abone gruplarının fiyatlarında ilk duruma göre %1,33 ikinci duruma göre %2,83’lük bir artış olacaktır.
Bu örneklerden de anlaşıldığı gibi serbest tüketici limitlerinin indirilmesi başka abone gruplarını sübvanse eden abone gruplarının bu yüksek maliyetten kaçmak için ikili anlaşmalara yöneldiği görülmektedir. Uzun vadede fiyatların artmasıyla diğer aboneleri sübvanse eden abone gruplarının ikili anlaşmalara daha fazla yöneleceği, bundan dolayı da sübvanse edilen grupların fiyatlarının artması sonucu onlarında ikili anlaşmalara yöneleceği söz konusu olacaktır.
Serbest tüketicilerin birim fiyatlarının değişiklik olmamasının tek yolu enerji maliyetlerinin düşürülmesidir. Bunun olabilmesi için tedarik şirketlerinin tek alım kaynağı TETAŞ olduğu varsayılırsa TETAŞ satış fiyatını düşürmesi gerekecektir. Piyasa dinamikleri göz önüne alındığında bunun mümkün olacağı görülmediğinden bazı grupların desteklenmesi için uzun vadede doğrudan nakdi destek vb bir yol gözükmektedir.
(Bu makale EİGM Ekim-Kasım Bilteninde yayımlanmıştır.)
Kaynak: Enerji Enstitüsü