Ülkemizde 2004 yılında Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Strateji Belgesi’nin yayımlanması ile birlikte, kamu tarafından yürütülmekte olan elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve enerji satışı faaliyetlerinin özel sektör tarafından yürütülmesi hazırlıklarına başlanmıştır.
Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Strateji Belgesi’nin gerekçesi; nüfus artışının ve hızlı şehirleşme nedeniyle oluşan yatırım ihtiyacının kamu kaynaklarınca finanse edilmesinin mümkün görülmemesi olarak açıklanmış olup, hedefleri;
– Elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının etkin ve verimli bir şekilde işletilmesi suretiyle maliyetlerin düşürülmesi,
– Elektrik enerjisi arz güvenliğinin sağlanması ve arz kalitesinin artırılması,
– Dağıtım sektöründeki teknik kayıpların OECD ülkeleri ortalamalarına indirilmesi ve kaçakların önlenmesi,
– Gerekli yenileme ve genişleme yatırımlarının kamu tüzel kişilerine herhangi bir yükümlülük getirilmeden özel sektör tarafından yapılabilmesinin sağlanması.
– Elektrik enerjisi üretimi ve ticareti faaliyetlerinde oluşacak rekabet yoluyla ve hizmet kalitesinin
düzenlenmesiyle sağlanan faydanın tüketicilere yansıtılması.
– Yıllık ortalama yüzde 10 civarında artan elektrik talebinin kesintisiz karşılanabilmesi şeklinde
belirlenmiştir.
Strateji Belgesinde; bu amaçların gerçekleştirilmesi halinde, gelişmiş birçok ülkede olduğu gibi
Türkiye’de de, elektrik dağıtım sektöründe iktisadi verimliliği ve sosyal gelişmeyi sağlayacak kalıcı bir çözüm üretileceği öngörülmüştür. Nitekim ilk yayını 3 Mart 2001’de yapılmış olan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda Strateji Belgesi doğrultusunda düzenlemeler yapılmasını takiben 2009 yılı itibarıyla;
– TEDAŞ Genel Müdürlüğü’ne bağlı olarak elektrik dağıtımı ve perakende satış faaliyetlerini
il bazlı yürütmekte olan TEDAŞ Elektrik Dağıtım Müesseselerinin 21 bağımsız bölge olarak İşletme Hakkı Devir Sözleşmesi ile özelleştirilmesine,
– İletim ve üretim faaliyetlerinin ulusal tekel olarak kamu tarafı tarafından yürütülmesine karar verilmiştir.
Enerji Sektöründe Dijital Teknolojilerin Gelişimi
Avrupa’da 2000 yılında elektrik dağıtım ve perakende faaliyetlerinin ayrıştırılarak, serbest elektrik piyasasının oluşturulması ve küresel ısınmadan dolayı fosil yakıt kullanımına son verilmesi hedefleri doğrultusunda;
– Şebeke ve piyasa tarafında yönetimin gerçek zamanlı verilere dayalı olarak yerinden veya uzaktan yapılabilmesi,
– Alınan verilerin kaydedilmesi ve işlenmesi,
– Operasyonel ve ticari süreçlerde karar vericileri doğru aksiyonlara yönlendirmek üzere verilerinin gerçek zamanlı izlenerek, kaydedilmesi ve anlamlandırılmasına yönelik sistemlerin tasarımına başlanmıştır. Bu tasarımlar, günümüzde dünyanın gelişmiş ülkelerinde yaygın olarak kullanılmakta olan Akıllı Şebeke (Smart Grid) teknolojileri olarak karşımıza çıkmaktadır.
“Akıllı Şebeke; elektrik sistemini büyük ölçekli üretimlerden dağıtıma ve nihai elektrik tüketicisine kadar modernize etmek için dijital teknolojileri kullanan ve 7 adet performans bazlı fonksiyon ile tanımlanan sistemdir” denilmiştir.
Tanımda belirtilen 7 fonksiyon;
– Tüketici katılımı
– Tüm üretim ve depolama opsiyonlarının entegrasyonu
– Yeni pazar ve operasyonlar
– 21. yüzyılda güç kalitesi
– Varlık optimizasyonu ve operasyonel verimlilik
– Bozucu etkilerde kendi kendini toparlayabilen şebeke
– Saldırı ve bozucu etkilere dayanıklılık ve esnekliktir.
Belirtilen 7 fonksiyonun; bugün ülkemizde elektrik enerjisi sektöründe kritiğini yapmakta ve çözüm arayışında olduğumuz konuları işaret etmesi bakımından dikkat çekicidir.
Türkiye Elektrik Piyasasında Akıllı Şebeke Yatırımları
Türkiye elektrik piyasasında; gerek direkt olarak erişim sağlanması gereken tüketici sayısı, gerekse
faaliyet gösterilen elektrik dağıtım bölgelerindeki şebeke varlık miktarı bakımından elektrik dağıtım şirketleri, en yoğun operasyon hacmine sahiptir.
Her ne kadar TEİAŞ ve EÜAŞ gibi katılımcı kamu kurumları tarafından teknoloji yatırımları yapılmakta olsa da; aşağıda belirtilmiş olan 21 elektrik dağıtım şirketine EPDK Lisans Yönetmeliği’nde tanımlanmış sorumlulukların verimli, kaliteli ve sürdürülebilir çözümlerle yerine getirilebilmesinde, akıllı şebeke yatırımları çok daha fazla önem taşımaktadır.
Bu nedenle, dağıtım şirketlerinin teknoloji yatırımları harcamaları 2015 yılından itibaren artış göstermiştir.
Nitekim dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi sonrasında EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) tarafından yayımlanmış olan Dağıtım Sistemi Yatırımlarının Gerçekleştirilmesine Yönelik Usul ve Esaslar’da şebeke teknoloji yatırımlarının önce 2013 yılı sonuna kadar kurulması istenmiş, dağıtım şirketleri bu süre içinde kurulumları gerçekleştiremediğinden 2015 yılı sonuna kadar süre uzatımı verilmiştir. Bu nedenle, dağıtım şirketlerinin teknoloji yatırımları harcamaları 2015 yılından itibaren artış göstermiştir.
Sonuç ve Değerlendirme
– Şebeke altyapı yatırımları ile birlikte akıllı yönetim sistemi yatırımlarının birlikte ilerlediği 2017-2019 yılları arasında yatırım tutarı yüzde 22 artmış iken, bildirimsiz SAIDI yüzde 0.9 artmış ve ETKB tarafından yapılan yıllık değerlendirme anketlerinde tüketici memnuniyet ortalaması yüzde 40 düzeyinde ölçülmüştür. Alınan bu sonuçlar, var olan akıllı şebeke yönetim sistemlerinin, arıza operasyonları ve şebeke bakım planlamalarında etkin kullanılmadığını göstermektedir.
– Yatırım ve operasyon faaliyetlerinin tümünün maliyetlerini barındıran elektrik dağıtım tarifelerinin şeffaf ve adil şekilde oluşturulması için, akıllı şebeke yönetim sistemlerinin tam entegre şekilde operasyonel süreçlerde kullanılması ve tarife değerlendirmesinde bu sistemlerin gerçek zamanlı verilerinin kullanılması gereklidir.
– Düzenleyici kurum olarak EPDK’nın; tüm dağıtım şirketlerinin gerçek zamanlı verilerini depolayarak, elektrik tarifelerini veri analitiği algoritmaları ile belirleyebilecek düzeyde dijital bir platformu kurması; elektrik piyasasının şeffaflığı ve tarifenin yönetilebilirliği açsısından önemli bir ihtiyaçtır.
– EPDK onaylı Elektrik Dağıtım Lisansı‘na sahip Organize Sanayi Bölgeleri’nin de elektrik maliyetlerinin hızla artmakta olduğu bu süreçte; sanayicinin tüketim, kayıp-kaçak, arıza kaynaklı iş gücü kaybı gibi maliyetlerini yönetmek üzere, bünyelerinde SCADA, Trafo yük/arıza izleme fonksiyonlarına sahip teknolojik sistemlerden oluşan ENERJİ YÖNETİM MERKEZLERİNİ oluşturmaları büyük önem taşımaktadır.
Kaynaklar
IEA, EPDK, Esta International Consultancy Papers
Makale Sadeleştirilerek Yayınlanmıştır. Tamamına Ulaşmak İçin TIKLAYIN>>>
Hazırlayan: İlknur YILMAZ – Elektrik Yüksek Mühendisi (MBA) – idehaenerji@gmail.com – http://www.idehaenergy.com/