Rusya ilk on aylık dönemde 146,8 milyar dolar ticaret fazlası verirken, eski Sovyetler Birliği coğrafyasında ekonominin belkemiği petrol ve doğalgaz olmaya devam ediyor. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından birliğin üyelerinden Rusya yeraltı zenginliklerini, siyasi nüfuzunu genişletmek için kullanmaya çalışırken, Türk cumhuriyetleri bağımsızlıklarının 22. yılını yüksek ekonomik büyümeyle kutluyor. Rusya, son yıllarda dış politikada etkinliğinin artması, yaptığı ticari anlaşmalar ve üyesi olduğu uluslararası birliklerin katkısıyla ekonomisini güçlendirmeye devam ediyor.
Petrol ve doğalgaz ihracatında dünyanın sayılı ülkelerinden olan Rusya, toplamda büyük rakamlara ulaşan füze sistemleri başta olmak üzere büyük çapta silah satışı gerçekleştiriyor. Devlet bünyesinde bulundurduğu dev şirketler ve milyar dolarlık oligarklarla sık sık gündeme gel
Rusya’nın son yıllardaki en büyük ekonomik yatırımlarından birini olimpiyat oyunlarının düzenleneceği Soçi ve çevresine yaptı. Son olarak Rusya Ukrayna’ya 15 milyar dolar yardım ederek ve bu ülkeye sattığı doğalgazın fiyatında yüzde 30′a varan indirim yaparak gündeme geldi. Rusya bu yıl, Küba’nın Sovyetler Birliği döneminden kalma 32 milyar dolar borcunun 29 milyar dolarını sildi ve geri kalanını ise yeniden yapılandırdı.
2013′ün 10 aylık dönemde 146,8 milyar dolar ticaret fazlası veren Rusya’nın gayrisafi milli hasılası yüzde 1,4-1,5 civarında büyüdü. Tarım üretimi yüzde 6,8 büyüyen ülkede konut inşaatında artış yüzde 12,1 oldu.
Kazakistan bu yıl yüzde 6 büyüme kaydedecek
Yeraltı zenginlikleriyle beslenen Kazakistan ekonomisinin 2013 yılını yüzde 6 büyümeyle tamamlayacağı tahmin ediliyor. Kazakistan şu anda gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 56,9’unu hizmetten, yüzde 37,9’unu enerji ve sanayi üretiminden ve yüzde 5,2’sini de tarımdan elde ediyor. Küresel pazardaki yavaşlamaya karşı savunma mekanizmaları geliştiren Astana yönetimi, iç talebi canlı tutmaya çalışıyor. Ortadoğu dışındaki en büyük petrol ihracatçısı ülkelerin başında gelen Kazakistan’ın Ekonomi Bakanlığı tarafından açıklanan yüzde 6’lık büyüme tahmininin doğruluğunu petrol fiyatlarının seyri de etkileyecek.
Kazakistan’ın 2013 ekonomisi hakkında konuşan Avrasya Araştırma Enstitüsü Analisti Doç. Dr. Canat Momınkulov, yıl boyunca ülkenin makroekonomik dengesinin istikrarlı seyrettiğini söyledi. 2013 yılında enflasyon ortalamasının yüzde 6,8 seviyesinde olacağı tahminini dile getiren Momınkulov, Astana yönetiminin izlediği sosyal politikaların, fiyatların artmasını önlediğine işaret etti.
Momınkulov, rekabetçi piyasa şartlarının oluşmamasının fiyatları dalgalandırdığını kabul ederken, yakıt ve gıda fiyatlarının kontrolü, gizli anlaşmaların önlenmesi gibi tedbirlerin alındığını söyledi.
Petrol fiyatlarının denetlendiğini anlatan Momınkulov, gıda fiyatlarının regüle edilmesi için bölgelerde gıda dengeleme fonları kurularak ticari spekülasyonların önüne geçilmeye çalışıldığını bildirdi.
Kazakistan’ın bu yılı yüzde 6 büyüme ile tamamlamasının mümkün olduğunu vurgulayarak, Kazak ekonomisindeki büyümenin sürmesinde iç talebin önemine dikkati çeken Momınkulov, “Avrasya Araştırma Enstitüsü olarak yaptığımız değerlendirmeler, Kazakistan ekonomisindeki iç talebin her sene yüzde 7,5 artacağı yönünde… Bu durum Kazakistan gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 56,9’unu oluşturan hizmet sektörünü öne çıkaracak” dedi. IMF tahminlerine göre Kazak ekonomisinin 2014 yılında yüzde 5,25 büyüyeceğini ifade eden analist Momınkulov, Kazakistan’ın dış ticaret hacmindeki azalışın ticari partnerlerinin ekonomilerindeki istikrarsızlığa bağladı. Astana yönetiminin, yaklaşık 55 milyar dolarlık ihracatı, yerel ihracatçılara mali destek vererek artıracağını kaydeden Momınkulov, ülke ekonomisinin petrol fiyatlarına bağlı olarak büyüdüğünü, varil başı petrol fiyatının 80 doların altına inmesi durumunda ülkede ciddi sorunlar yaşanabileceği uyarısında bulundu.
Özbekistan “Refah ve Kalkınma Yılı”nda yüzde 8 büyüdü
Özbekistan ekonomisi bu yıl yüzde 8 büyürken, çeşitli kaynaklardan yapılan yatırım hacmi 14 milyar dolar oldu. Ekonomisi, pamuk, altın, uranyum ve doğalgaza bağlı Özbekistan’da bu yıl “Refah ve Kalkınma Yılı” olarak ilan edilmişti. Hükümet bu kapsamda kabul ettiği programla, tüm kaynaklardan 6,9 trilyon somluk (3 milyar dolar) kaynak harcadı. Özbekistan ekonomisine bu yıl çeşitli kaynaklardan 14 milyar dolarlık yatırım yapıldı. Bu rakam gayrisafi milli hasılanın 23′üne karşılık geldi. Sanayi üretiminde yüzde 8,4, tarım sektöründe yüzde 6, yatırım hacminde yüzde 11, hizmet sektöründe yüzde 16 artışın olduğu Özbekistan ekonomisinde, yıllık büyüme rakamı yüzde 8 oldu.
Daha önceki yıllardaki gibi 2013′te de katı para-kredi politikası nedeniyle yıllık enflasyon yüzde 7-9 olarak gerçekleşti. Özbekistan’da hükümet, yatırım programı kapsamında 370′ten fazla projeyi hayata geçirdi. Projelere 14 milyar dolarlık kaynak aktaran Taşkent hükümeti, 970 bin kişiye istihdam sağladı.
Dünya genelindeki ekonomik krizin etkileri devam ederken, Özbekistan’ın son 5 yıldaki GSMH’sı yüzde 8 arttı. Bu rakamın 2014′te yüzde 8,1 olması öngörülüyor. Makro ekonomik göstergelerin istikrarlı büyümeyi işaret ettiği ülkede, devlet bütçesi sürekli fazla verdi. Bağımsızlık yıllarında, Özbek halkının geliri 8,2 kat arttı. Dış borcu GSMH’nin yüzde 16′sına karşılık gelenn Özbekistan’da, ihracatla altın ve döviz rezervleri önemli miktarda yükseldi.
Sovyetler Birliği’nden ayrılarak 1991 yılında bağımsızlığını kazandığında yaklaşık 21 milyonluk nüfusa sahip olan Özbekistan’da şimdi yaklaşık 30 milyon kişi yaşıyor. Geçen 22 yılda ülke ekonomisine 162 milyar dolarlık yatırım yapıldı, bunun 56 milyar dolarını yabancı sermaye oluşturdu. Ülke ekonomisinde sanayinin payı 1990′da yüzde 14,2 iken, günümüzde yüzde 24,3′e ulaştı, yüzde 34 olan tarım payı ise yüzde 17′ye geriledi. Özbekistan’da ekonomi, bağımsızlıktan sonra 4,1 kat büyüdü.
Doğalgazın hayat verdiği ekonomi: Türkmenistan
Dünyanın dördüncü büyük doğalgaz rezevrlerine sahip Türkmenistan’da, 11 aylık dönemde gayrisafi yurtiçi hasıla yüzde 10,1 arttı. IMF geçen ekim ayında yayımladığı World Economic Outlook raporuna göre, Türkmen ekonomisinin 2013 yılında 12,2 oranında büyümesi bekleniyor. Türkmenistan Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı 2013 yılının 11 aylık ekonomi verilerine göre, gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) yüzde 10,1 yükseldi.
Ülkedeki yatırımların geçen seneye göre yüzde 7,2 artış gösterdiği (rakamsal karşılığı 41 milyar dolar) Türkmenistan’da, dış ticaret hacmi 28 milyar 400 milyon dolara ulaştı. Halihazırda ülke genelinde değeri 35 milyar doları bulan yatırım projeleri devam ediyor.
Sanayi üretiminin geçen yılla kıyaslandığında yüzde 113,3 arttığı Türkmenistan’da, inşaat projelerinde, aynı döneme, yüzde 20.2 artış kaydedildi. Enerji üretiminde önemli başarılar elde edilen Türkmenistan’da bu yılın 11 ayında 18,8 milyar kilovatsaat elektrik üretildi, petrol üretiminde ise geçen yıla kıyasla yüzde 101,7 artış sağlandı. Bakanlar Kurulu raporuna göre, 11 aylık verilere bakıldığında, gelir öngörülenden fazla, harcamalar ise az gerçekleşti. Doğalgaz rezervi bakımından dünyanın en büyük dördüncü ülkesi konumundaki Türkmenistan ekonomisinin can damarını doğalgaz ihracatından gelen kaynak oluşturuyor.
Çin’e yılda yaklaşık 40 milyar metreküp gaz ihraç eden Türkmenistan, bu miktarı yakın gelecekte 65 milyar metreküpe çıkartmayı hedefliyor. Ülke her yıl Rusya ve İran’a 10 milyar metreküp doğalgaz ihraç ediyor.
Doğalgazını sadece ihraç etmekle yetinmeyen Türkmen yönetimi, ülke çapındaki sayıları 10’a yaklaşan doğalgaz türbinli elektrik santrallerinde yılda 18 milyar kilovatsaat elektrik üretiyor. Amonyak ve gübre üretiminde de dogalgaz kullanan hükümet, şu anda yaklaşık 2 milyar dolarlık yatırım yaparak gübre fabrikaları kuruyor. Tarım sektöründe de önemli başarılar elde eden Türkmenistan, bu sene 1 milyon tonun üzerinde pamuk üretirken, buğday üretimi ise 1 milyon 600 bin tonu buldu. Son yıllarda özel sektörün önünün açılması için yasal düzenlemeler yapan Türkmen yönetimi, yerli şirketlere de önemli projelerde iş vermeye başladı. 2020 yılına kadar özel sektörün ülkenin gayrisafi yurtiçi hasılasına olan katkısının yüzde 70’e kadar çıkartılması hedefleniyor.
Bu yıl Türkmenistan’da faaliyet gösteren Türk şirketleri açısından adeta altın yıl oldu. Dünyada Türk şirketlerinin en çok iş aldıkları ülke olan Türkmenistan’da Türk iş adamları 11 ayda 10,6 milyar dolarlık işlere imza attı. Türk müteahhitler, Türkmenistan’da havaalanı, olimpiyat köyü, köprüler, yol geçitleri, elektrik santralleri, liman, konut ve sanayi tesisleri inşa ediyor.
Türkmenistan’ın bağımsızlığını kazanmasında sonra yaklaşık 40 milyar dolarlık proje üstlenen Türk firmaları, geçen yıl 4,9 milyar dolarlık iş almıştı.
Petrolün ülkenin çehresini değiştirdiği ülke: Azerbaycan
Azerbaycan Ekonomi Bakanlığının verilerine göre 2013 Ocak-Eylül döneminde gayrisafi yurtiçi hasılanın büyüme performansı yüzde 5,4 oldu. Bu rakam 54,7 milyar dolara karşılık gelirken aynı verilerde, kişi başına düşen milli gelir yüzde 6,2 yükselerek yıllık 3 bin 508 dolara ulaştı. Bu yıl petrol ve doğalgaz sektörü, 2012 yılına benzer çizgide seyretti. Bu sektör gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 44,1′ni oluşturdu. 2013′te, petrol dışı sektörlerde yüzde 10,4 artış kaydedilirken, 2012′ye nazaran inşaat sektöründe yüzde 30, tarım sektöründe yüzde 4,9, iletişim sektöründe yüzde 7,1, ulaşımda 4,9, ticaret sektöründe ise yüzde 9,6 artış kaydedildi.
Ana sermayeye yapılan yatırımlarda da yüzde 19 artış yaşanırken, bunun 71,5′ini iç, yüzde 28,5′ini dış yatırımlar oluşturdu. Azerbaycan ocak-kasım aylarında 148 ülkeyle toplam 31 milyar 721 milyon 807 bin dolarlık dış ticaret gerçekleştirdi. Bu rakamın 21 milyar 993 milyon 246 bin dolarlık kısmını ihracat, 9 milyar 728 milyon 561 bin dolarını ithalat oluşturdu. Söz konusu dönemde 12 milyar 264 milyon 684 bin dolarlık dış ticaret fazlası oluştu.
Azerbaycan Devlet Gümrük Komitesi verilerine göre ocak-kasım döneminde dış ticarette büyük paya sahip ülke, yüzde 17,5 oran ve 5 milyar 556 milyon 320 bin dolarla İtalya oldu. Azerbaycan’ın en çok ticaret yaptığı ülkeler sıralamasında Endonezya 2 milyar 775 milyon 315 bin dolarla ikinci, Rusya ise 2 milyar 396 milyon 68 bin dolarla üçüncü oldu. Rusya’yı 1 milyar 861 milyon 656 bin dolarla Almanya, 1 milyar 839 milyon 515 bin dolarla Türkiye takip etti. Türkiye’nin Azerbaycan’ın toplam dış ticaretindeki payı yüzde 5,8 oldu.
Kırgızistan, 2013′te ekonomik refahın temelini attı
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev’in görev süresinin ikinci yılı, ekonomik refahın temelinin atılması için belirleyici bir yıl oldu. Bu yılının ocak- eylül döneminde Kanadalılar’ın işlettiği Kumtor altın madeninden elde edilen gelirle hesaplanan gayrisafi milli hasıla 2012 yılına oranla yüzde 9,2 arttı. Aynı dönemde sanayi üretiminin yüzde 23,5 oranında yükseldiği Kırgızistan’da TÜFE 1,6 arttı.
Enflasyonun yüzde 8 olduğu açıklanan ülkede, son üç yılda özellikle başkentte inşaat sektöründeki canlılık göze çarptı. GSMH’deki payı yüzde 5,4 olan inşaat sektörü yüzde 21,2 büyüdü. Hükümet, inşaat sektörünün pazarı 3 milyar doları aştığı bildirdi.
Tarım ülkesi sayılan Kırgızistan’da bu yıl tarım ürünlerinde yüzde 3,7, bitki üretiminde yüzde 5,9, hayvancılıkta yüzde 1,6 büyüme gerçekleşti. Hizmet sektöründe ise, ticaret yüzde 8,3, ulaşım 6,3, iletişim sektörlerin yüzde 19,5 genişlemesi sayesinde yüzde 6,1 büyüdü.
Ocak-kasım döneminde dış ticaret hacmi, geçen yılın aynı dönemine göre, yüzde 10 artarak 6 milyar 101 milyon 300 bine ulaştı. Bu yılın ilk 9 ayında ihracat geçen yılın aynı dönemine göre altın satışı sayesinde yüzde 7,7 artarak 1 milyar 297 milyon 200 bin dolar oldu. İhracat verilerinde, altın satışı hesap dışı tutulması durumunda ihracat rakamlarında tekstil ve tekstil ürünlerinde ihracatın düşmesiyle yüzde 4 düşüş görüldü.
İthalatın yüzde 10,6 artarak 4 milyar 804 milyon 100 bin dolara ulaştığı Kırgızistan’da, bu artışı özellikle plastik, sanayi kimyasal madde, mineral ürünler, araç ve gereç ve otomobil ithalatı etkiledi.
Kırgızistan’ın ticaret açığı 2013 yılının ocak-ağustos döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 18 arttı ve 2 milyar 801 milyon 300 bin dolar olarak gerçekleşti.
Bu yıl en çok Kazakistan’a, İsveçre’ye, Özbekistan’a, Rusya’ya, Arap Emirliklerine ve Türkiye’ye ürün ve mal ihraç eden Kırgızistan, en çok Rusya, Çin, Kazakistan, ABD, Japonya ve Türkiye’den ihtiyaçlarını karşıladı. Rusya ile tüm işbirliğinin artmasına büyük önem atfeden Kırgızistan, Kırgızistan’da alımı, satımı ve dağıtımı yapan KırgızGaz şirketine 5 yıla kadar 640 milyon dolarlık yatırım şartıyla Rusya’nın Gazprom şirketine sembolik rakama, 1 dolara sattı.
Kırgızistan’da, devletin en büyük bankalarından biri olan Zalkar Bankası’nın (ZB) hisselerinin yüzde 90′ı Rus sermayeli Yatırım Ticaret İş Holding’e satıldı. Banka hisselerinin adı geçen şirkete 193 milyon 252 bin 500 Kırgız soma (4 milyon 21 bin 900 ABD doları) karşılığında satıldığı duyuruldu. Çin şirketleri, Kırgızistan’ın güney-kuzey arasındaki elektrik bağlantısını öngören “Datka-Güney” ve Datka-Kemin” adını taşıyan nakil hatları ve trafo merkezleri inşaatını sürdürüyor. Ayrıca, Kırgızistan’ın kuzeyindeki Kara-Balta şehrinde 250 milyon dolara mal olan rafinerinin inşatı geçtimiz aylarda tamamlanarak 2014 yılında bütçeye katkısı bekleniyor.
Yılbaşında 2013 yılı devlet bütçesi 355 milyon 789 bin 473 dolarlık bir açıkla yürürlüğe girmesinin ardından Türkiye de Kırgızistan’a bu yıl içinde 100 milyon dolarlık düşük faizli kredi ve 6 milyon dolar hibede bulundu.
Kaynak: Enerji Enstitüsü