Tüm dünyada çeşitli alanlardaki enerji tasarrufu ve enerji verimliliği arayışları ulaşım sistemleri ve araçlarında da kendini göstermektedir. Özellikle de 1973 yılında ortaya çıkan petrol krizinden sonra ABD, AB Ülkeleri ve Japonya ulaşımda enerji verimliliği ve tasarrufuna yönelik araştırma ve geliştirme çalışmalarına büyük hız vermişlerdir. Bu ülkeler yük ve yolcu taşımacılığında, enerji verimliliği yönünden karayoluna göre üstün olması nedeniyle demiryolu, denizyolu ve toplu taşımacılığa önem vermekte, yüksek hızla çalışan demiryolu sistemlerini geliştirmektedirler.
AB Ülkelerinde 2003 verilerine göre Yunanistan ve İrlanda hariç, demiryolu ulaşımında elektrikli hat oranı yüzde yüzlere yaklaşmakta iken ( Lüksemburg ), tüm AB ülkeleri ortalama elektrikli hat oranının ise %50’lere yaklaştığı görülmektedir. Türkiye’nin 2003 verilere göre demiryolu ulaşımında elektrikli hat oranı %20.14 ‘tür. Ülkemizde demiryollarının geri kalan bölümünde ise dizelli işletmecilik yapılmaktadır. Dizelli işletmecilikte, işletmecilik giderleri elektrikli işletmeciliğe göre 3 kat daha fazladır. Enerji tüketimi açısından karşılaştırma yapıldığında, demiryolu taşımacılığında karayolu taşımacılığına göre daha az enerji tüketilmektedir. Denizyolu taşımacılığında ise enerji tüketimi tüm taşımacılık sistemlerinden daha azdır.
ULAŞIM SİSTEMLERİNDE ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÇEVRE VE GÜVENLİK KARŞILAŞTIRMASI
Enerji tüketimi konusunda Almanya’da yapılan bir araştırmaya göre; yolcu taşımacılığında demiryolunda 1 birim, karayolunda 3 birim, havayolunda 5.2 birim enerji tüketilmekte iken; yük taşımacılığında demiryolunda 1 birim, karayolunda ise 3 birim enerji tüketildiği belirlenmiştir.
Japonya’da çeşitli Ulaşım Modlarına Göre Enerji Tüketim Oranlarının Karşılaştırılması Yolcu Trafiği Ulaşım modları Trafik Hacmi( 100 mil.yolcu – km) Ener. Tük.( 10 Milyar kcal ) Ene. Tük.Oranı( kcal/yol-km) İndis Sayıları – DemiryollarıJNR Özel demir- Otobüsler- Otomobiller- Uçaklar (içhat) 3.215( 1.929)(1.286)1.0343.607306 3.365(2.058)( 1.307)1.54425.4321.727 104(106)(101)149705564 1–1.46.85.4 Yük Trafiği Demiryolları ( JNR )Kamyonlar Ticari (özel Gemiler (Ülkeiçi) 2711935( 1.247)(688)2.007 40922.040( 7.386)( 14.674)2.805 (kcal/ton-km)1511.139(591)(2.132)140 17.5(3.9)(14.1) 0.9
Kaynak : TCDD – Demiryollarında Verimlilik ve Enerji Tasarrufu
Bu tabloda, yolcu taşımacılığında demiryolu ve otobüslerin enerji tüketimi yönünden verimli, yük taşımacılığında ise demiryolu ile geminin enerji tüketiminde verimli olduğu görülmektedir.
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütünün Bir Araştırması
a) Taşıma Sistemlerinde Maliyet
Taşıma Sistemi Taşıma Maliyeti Tarifeli Uçak ( yük, yolcu, posta) Karayolu ( yük ) Demiryolu ( yük )Denizyolu ( yük ) Ton-Km25.2852
Kaynak : Deniz Ticaret Odası
Görüldüğü gibi, denizyoluyla yapılan taşıma maliyetinden ortalama olarak demiryolu 2,5 kat, karayolu 4 kat, havayolu ise 12 kat daha pahalıdır.
b) Kitle Taşımacılığında Maliyet
Taşıt Türü Birim Maliyet ( ton-mil ) Kamyon (a )Tren (b)Gemi ( c ) Uçak 166 Kat5 Kat1 Kat733 Kat (a) 10 tonluk ( b) 500 ton yükle (c) 100.000 DWT
Kaynak: Deniz Ticaret Odası
Tablo incelendiğinde, gemiyle yapılan kitle taşımacılığının diğer tüm ulaşım alt sistemlerine göre, özellikle de havayolu ve karayoluna göre ne kadar ekonomik olduğu görülmektedir.
Altyapı Maliyetlerinin Karşılaştırılması
Düz arazide demiryolunun başlangıç maliyeti karayolunun %54’ü, orta engebeli arazide ise karayolunun %73.5’i kadardır.
Arazi Kullanımı
1 milyar yolcu-km başına ölüm riski : Demiryollarında 17, karayollarında 140’tır. Buna göre, karayolları ölüm riski bakımından demir yollarına göre 8 kat daha risklidir.
1 milyar yolcu – km başına yaralanma riski: Demiryollarında 41, karayollarında 8.500-10.000’dir. Buna göre, karayolları yaralanma riski bakımından demiryollarına göre 207 ile 244 kat arası daha risklidir.
Sera Gazı Etkisi
Motorlu kara taşıtlarından ve otomobillerden atmosfere yayılan ve karbondioksit gazını da içinde barındıran egsoz gazı, küresel ısınmanın en büyük nedeni olarak gösterilen sera gazlarının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.
Hava kirliliğine etkisi bakımından demiryolunun payı %5 iken karayollarının payı %85’tir.
Bitkiler Üzerindeki Ağır Metal Etkisi
Adana İçel karayolu üzerinden hareket halindeki araçlardan çıkan ağır metallerin bitkiler üzerine etkileri ( miktar olarak ) incelenmiştir.
Ağır metaller için ön görülen sınır değer 0.2 mg/kg olması gerekirken ;
- Yola 5 metre uzaklıktaki bitkilerde : 1.85-2.17 mg/kg
- Yola 10 metre uzaklıktaki bitkilerde : 1.8-1.23 mg/kg
- Yola 25 metre uzaklıktaki bitkilerde : 1.9-2.13 mg/kg
Olduğu belirlenmiştir.
Diğer taraftan, karayolunun faydalı ömrünün 15 yıl, demiryolunun faydalı ömrünün ise 30 yıl olduğu belirlenmiştir.
AB’de yapılan bir araştırmaya göre; trafik sıkışıklığı, kazalar, hava kirliliği ve gürültünün sosyal ( toplumsal ) maliyetinin Birlik hasılasının %4’ü düzeyinde olduğu, bu maliyetin yüzde doksanının ( %90) karayolu ulaşımından kaynaklandığı belirlenmiştir.
ULAŞIM SİSTEMİNDE ÇÖZÜM
Tüm dünya ülkeleri ( özellikle de gelişmiş ülkeler ) enerji tasarrufu yönünden demiryolu ve denizyoluna önem verirken, ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili olmasına karşın taşımacılık yönünden en verimli ve ekonomik olan deniz taşımacılığı ile demiryolu taşımacılığının ülkemizde ihmal edilmesi ülkemize ve halkımıza yapılan en büyük kötülüklerden birisidir. Ülkemizde tüketilen petrol ve petrol ürünlerinin %95’nin ithal edildiği, tüm sektörlerdeki petrol tüketimimizin %40 dolayında olan kısmının ise yalnızca karayolu ulaşımında yapıldığı ve karayoluna dayalı ulaşım sisteminin yarattığı can kaybı, çevre kirliliği ile sosyal ve ekonomik maliyetler dikkate alındığında, demiryolu, denizyolu ve toplu taşımacılığa ağırlık verilmesinin önemi ve zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.
Ulaşımda Enerji Verimliliği
Türkiye’de tüketilen enerjinin yaklaşık % 20’si ulaştırma sektöründe kullanılmaktadır. 2005 yılı verilerine göre, bu oran % 19,7 olarak gerçekleşmiş olup sanayi ve konut sektöründen sonra üçüncü sırada ulaştırma yer almaktadır. Ayrıca bu sektördeki enerji kullanımının yaklaşık % 99’unu petrol ürünleri oluşturmaktadır. Dolayısıyla ulaştırma sektörü bu yönüyle büyük oranda dışa bağımlı durumdadır.
Ulaştırma sektöründeki enerji sorunu, şehir planlamacılığı, toplu taşımacılığın payının artırılması gibi uzun vadeli çözümlerle giderilebilir. Gelişmiş ülkelerdeki toplu taşıma düzeyine ulaşılabilmesi için konunun bir bütün halinde ele alınması gerekmektedir.
- Araç kullanımında kat edilen yolun yaklaşık 1/3’ü işyerine gidip gelme içindir. Mümkün olduğunca birlikte çalıştığınız kişilerle ortak olarak işyerine gidip gelmeniz hem sizin hem de onların yakıt ve araç giderlerini azaltacaktır.
- Yolculuklarınızda özel aracınızın yerine, tren, metro, otobüs, vapur ve bunun gibi toplu taşıma araçlarını tercih edin. Kısa mesafeleri yürüyerek kat edin.
- Uzun beklemelerde motorunuzu durdurun.
- Şehir içi bölgelerde taşıtlarda kullanılan yakıt tüketimini ve egzozdan atılan kirletici miktarını minimize etmek için taşıt hızı 35–95 km/saat arasında olmalıdır. Araç 95 km/saat yerine 115 km/saat hızda sürdüğünde ise % 15 daha fazla yakıt tüketilir.
- Motoru yüksek devirde kullanmayın ve motor devrine uygun vites kullanın Kalkışlarda, sürüş sırasında ve vites değiştirirken ani gaz vermeyin.
- Aracın km.si arttıkça ve yaşı büyüdükçe tüketeceği yakıt miktarı ve egzozdan atacağı kirletici miktarı artar. Aynı model sıfır yaşındaki bir araç, 5 yaşındaki bir araca göre % 30 daha az kirletici atar ve daha az yakıt tüketir.
- Aracınızın pencerelerini yoldayken kapalı tutun ya da hava değişimini sağlayacak kadar açın. Bu size önemli ölçüde yakıt tasarrufu sağlayacaktır.
- Aracınızda üretici firmanın önerdiği yakıtı kullanın. Yakıt deponuzu aşırı doldurmayın. Bu durum yakıt sızıntılarına ve buharlaşma kayıplarına neden olacaktır.
- Aracınızda mevsimine uygun motor yağı kullanın ve motor yağı değişimi sırasında yağ filtresinin de değişmesi gerektiğini unutmayın. Bu hem yakıt tasarrufu hem de motorun ömrü açısından önemlidir.
- Aracınızın periyodik bakım ve ayarlarını zamanında yaptırın. Uygun şekilde bakımı yapılmazsa aracınızdaki mekanik sistemlerin hemen hemen hepsi yakıt tüketimini artırır.
- Aracınızın egzoz gazı ölçümlerini periyodik olarak yaptırın.
- Motor hava filtresini belirli periyotlarda temizleyin ya da değiştirin.
- Aracın yakıt verimliliğinde lastik önemli bir fonksiyondur yakıt tüketimini % 5–10 arasında etkilemektedir. Aracınızın lastik basıncının kullanım kılavuzunda önerilen ayarda olmasına dikkat edin. Yeterince şişmemiş lastikler yakıt sarfiyatınızı artıracaktır.
- Radyal lastik kullanın. Bu lastikler şehir içinde ve özellikle otoyolda yakıt tasarrufu sağlar ve daha uzun ömürlüdürler
Kaynak: Enver