Kategori : ELEKTRİK ENERJİSİ, ENERJİ GÜNDEMİ, ENERJİ VERİMLİLİĞİ - Tarih : 10 Ağustos 2020
Artan maliyetleri, rekabeti ve özellikle çevre unsurunu göz önünde bulundurduğumuzda enerji verimliliğinin önemi gün geçtikçe artmaktadır. Bu önemin artmasıyla beraber, enerji verimliliği “yeni moda” olmaktan çıkmış, enerji verimliliğinin uygulanması ve enerjinin yönetilmesi zorunlu hale gelmiştir.
Üretim miktarı, kalite ve konfor şartlarından ödün vermeden, ekonomik kalkınma ve sosyal refahı düşürmeden, aynı ürün ve hizmeti daha düşük enerji ile gerçekleştirmek enerji verimliliği ile mümkündür. Bu doğrultuda enerji performansının sürekli iyileştirilmesinin sistematik bir yaklaşım ile yürütülmesinde “ISO 50001:2018 Enerji Yönetim Sistemi” uygulanmaktadır. Diğer ISO uygulamalarında olduğu gibi sistemi uygulayan işletmeler bir belgelendirme kuruluşu tarafından sertifikalandırılmaktadır.
Bu sistem, enerji tüketimi konusunda hassas olan Avrupa ülkeleri arasında daha yaygın ve daha etkin olarak kullanılmaktadır. Teknolojiyi de yoğun olarak kullanan bu ülkelerde, ISO 50001’den bağımsız olarak kullanılan enerji yönetim yazılımlarının yanı sıra, bu standardın gerekliliklerinin uygun şekilde yerine getirilmesi için geliştirilen harici yazılımlar ve dijital sistemler de kullanılmaya başlanmıştır.
ISO 50001, enerji verimliliği için VAP (Verimlik Arttırıcı Proje) hibelerinde ön koşul olması ve Avrupalı firmaların, kendi ISO 50001 sistemleriyle bütünleşmiş bir sistem kurmalarını Türk partnerlerinden istemeleri sonucu ülkemize girmiştir. Hibe ve yeni iş anlaşmaları için “araç” olarak görülen ISO 50001 sertifikası, Avrupa’daki kadar olmasa bile yavaş yavaş ülkemizde de yaygınlaşmaya başlamıştır. Halbuki sistemin sağladığı enerji yönetiminin sürekliliği bir “araç” değil, “amaç” olmalıdır.
Etkin kullanılan bir ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi’nin;
- enerji verimliliği,
- maliyet azalışı,
- daha az sera gazı emisyonu,
- değişen enerji fiyatlarından daha az etkilenme,
- enerji ve finans kaynaklarının daha verimli kullanılması,
- enerji performansının sürekli iyileşmesi
gibi birçok önemli faydası bulunmaktadır.
İşletmelerin ISO 50001 standartlarını uygulaması hususunda yetkin danışman ve belgelendirme kuruluşlarıyla çalışması, gerekli eğitimlerin alınması sistemin en başından kolay işleyecek şekilde kurulmasını sağlar. Önemli enerji kullanım alanları, enerji tüketimi olan sistemin bütünü olarak tanımlanmalıdır. Statik ve dinamik faktörler, enerji performans göstergeleri ve enerji performansının ölçme ve izleme yöntemleri uygun şekilde belirlenmelidir. Bu noktada işletmelerin hizmet, üretim süreçleri ve teknik enerji bilgisi özelinde eğitim ve yetkinliklerinin yeterli olmaması, belirtilen konularda yetkin kişilerle çalışılmaması, birçok gerekliliğin yanlış belirlenmesine ve uygulama hatalarına sebebiyet verebilir.
Sistem kurulup, belge alındıktan sonra firmaların sorumlulukları bitmez. Sistemin gerekliliği olan dış denetimler için yine yetkin bir belgelendirme kuruluşu ile çalışılmalıdır. Belgelendirme kuruluşunun denetçilerinin, denetim prensiplerine uygun, ahlaklı, adil, özenli, gizlilik ilkelerine bağlı, tarafsız ve delile dayalı yaklaşım gösteren yetkin kişilerden seçilmesi gerekmektedir. İşletmeler, dış denetçileri kendi açıklarını bulup, onlara ceza kesmeye gelen kişiler olarak görmemelidirler. Bunun yerine, işletmenin enerji performansının sürekli iyileştirilmesine katkı sağlayabilecek şekilde seçilen yetkin ve tecrübeli dış denetçilerle, doğru iletişim kurularak pozitif sinerji oluşturulmalıdır. Firmaların, birlikte çalışacakları dış denetçilerin bilgi düzeyi, tecrübe ve yetkinliklerinden çekinmemeleri gerekmektedir. Bunun aksine işletmeye ve sistemin etkinliğine fayda sağlaması için onlardan yararlanılmalıdır. Diğer taraftan bu konu yanlış anlaşılmamalıdır. Dış denetçinin firmanın enerji tüketimlerini düşürme gibi bir zorunluluğu yoktur. Dış denetçiler, standardın gerekliliklerini denetim prensiplerine bağlı kalarak yerine getirdikten sonra, üçüncü bir göz olarak, enerji performansının sürekli iyileştirilmesine yönelik tavsiyelerini denetimin sonundaki kapanış toplantısında uygun bir dille firmaya iletebilirler. Dış denetimler, iyileştirilmeler için fırsat olarak görülüp, harcanan emek ve zamanın faydalı olması sağlanmalıdır.
ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemini kullanan şirketler göreceli olarak enerji tüketimleri daha fazla, büyük ve dolayısıyla daha çok etkin personeli olan işletmelerdir. Personelin enerji tüketimlerindeki rolünün önemli olması dolayısıyla standardın şartı olarak da gerekli eğitimleri alıp, bu konuda yetkin olmalıdırlar. Firma çalışanlarını bilinçlendirmek için yapılan enerji verimliliği eğitimlerinde sık rastlanan bir durum bulunmaktadır. Eğitimin hemen sonrasında anlatılanlar tazeyken akılda kalır ve öğretilenlerin daha fazla uygulandığı görülür. Ama aradan zaman geçtikçe, araya yavaş yavaş başka işler ve öncelikler girmeye başladığında alınan eğitimin etkisi azalır. Daha az uygulandığı görülür. Bu konudaki hassasiyetin azalması enerji tüketiminde etkin olan personellerin daha fazla tüketimine sebebiyet verir ve maliyetlerin artmasına neden olur. Dolayısıyla enerji performansının hedeflerden sapmaması ve sürekli iyileşmesi için, etkin personel aynı eğitimi almış olsa dahi, eğitimler “hatırlatma ve bağlılığın korunması” amacıyla ara ara tekrarlanabilir. Kök nedeni eğitime bağlı olan bir uygunsuzluk varsa ilgili eğitim standardın gereği olarak zorunlu yapılmalıdır. Her halükarda firmanın bünyesinde oluşturulan bir eğitim sistemiyle veya dışarıdan bir danışmandan destek alınarak planlı eğitimler düzenlenmesi, düşük bir maliyetle önemli enerji tasarrufu sağlama imkanı doğurur. Bu eğitimlerle işletmenin, enerji performansını sürekli iyileştirme hususunda “uyanık” kalması sağlanabilir.
Bütüne baktığımızda sistemin etkinliği ISO 50001 standardının da gerekliliği olarak üst yönetim desteğiyle sağlanır. Üst yönetim, enerji performansının sürekli iyileştirilmesine ve enerji yönetim sisteminin etkinliğine ilişkin liderlik ve bağlılık göstererek, ilgili gereklilikleri sağlamakla yükümlüdür. Sistemin etkinliği ve kazanımların en uygun şekilde sağlanması bu şekilde mümkündür.
Salih TÜRKAY – Yıldız Teknik Üniversitesi / Yüksek Makine Mühendisi – salihturkay@hotmail.com
