İklim değişikliği nedeniyle, günümüzde yaşam alanı tropikal enlemlerle sınırlı olan hastalık taşıyıcı birçok sivrisinek türünün özellikle Avrupa’daki yeni ılıman bölgelere yayılması bekleniyor. Bu hastalıklar arasında dang humması, Chikungunya ateşi ve Zika virüsü yer alıyor ve bu hastalıklara karşı Avrupa özellikle kırılgan olarak değerlendiriliyor. Yeni bir araştırmaya göre, sera gazı emisyonları artmaya devam ederse, 2080 yılı itibarıyla 400 milyonu Avrupa’da bulunan yaklaşık bir milyar insanın bu türler yoluyla bulaşan viral hastalıklara maruz kalacağı belirtiliyor.
Dün, Avrupalı kurumlardan oluşan bir konsorsiyum, Mosquito Alert isimli akıllı telefon uygulamasını kamuoyuna tanıttı. Uygulama vatandaşların, bölgelerindeki sivrisineklerin fotoğraflarını çekmesine ve böylece bilim insanları ile kamu yetkililerinin tehlike arz edebilecek türlerin varlığını izlemelerine imkan sağlıyor.
“İstilacı sivrisinek türlerinden kaplan sivrisineği Aedes albopictus, son 50 yıldır Avrupa’ya insan eliyle taşınmış, yıllar içinde ılıman Akdeniz Ülkeleri’nde yayılmayı sürdürmüştür. Türkiye’de ilk kez 2011 tespit edilen tür, benzer yollarla ülkemize taşınan sarı humma sivrisineği Aedes aegypti ile birlikte 2015 yılında Doğu Karadeniz Bölgesi’nden başlayarak kıyı boyunca yayılmıştır. Gündüz sokan siyah beyaz desenleriyle ilgi çeken bu sivrisinekler, bugün birçok ilimizde şikayetlere neden olmaktadır. Türün ülkede yerleşik popülasyonlarının olması ise, taşıyıcılığını yapabildiği Batı Nil, Chikungunya dang ve Zika virüslerinin bizlere bulaşma olasılığını arttıracaktır. Söz konusu türlerin iklim değişikliği nedeniyle daha geniş alanlara yayılması riski bulunsa da, bu türlerin bir ülkeden diğerine geçişi için en önemli parametre ithalat/ihracat yoluyla malzeme transferi sırasında yumurtalarının taşınmasıdır. Böylelikle küreselleşmenin ve seyahatin artışı ile bağlantılı olarak çağımızın sorunu olan istilacı türlere birkaçı daha eklenmiştir. Mosquito Alert’in yardımıyla bu sivrisineklerin çevremizde nerelerde ürediğini öğrenmek, bu alanları yok etmek, bu konuda farkındalık yaratmak, en önemli adımlardan biri olacaktır.” açıklamalarında bulundu.
Türkiye’de Sivrisineklerin Yayılımı İzlenebilecek
– Bugün kamuoyuna tanıtılan akıllı telefon uygulaması, vatandaşların beş sivrisinek türünü gözlemlediklerinde bildirme imkanı sağlıyor.
– İklim değişikliği sebebiyle, önümüzdeki birkaç yıl içinde, pek çok sivrisinek türünün yaşam alanını genişletmesi ve Dang Humması, Chikungunya Ateşi, Batı Nil Ateşi, Sarı Humma ve Japon Ansefaliti gibi hastalıkların ortaya çıkabileceği coğrafi alanın genişleyeceği tahmin ediliyor. Bu coğrafi alan Türkiye’nin de dahil olduğu birçok Avrupa ülkesini de kapsıyor.
– Proje, Avrupa girişimleri olan AIM-COST ve Çok Yönlü Bulaşıcı Hastalıklar Gözlemevi’nin (Versatile Emerging Infectious Disease Observatory, VEO) de aralarında bulunduğu 27 ülkeden 46 kurumdan oluşan bir ağ tarafından destekleniyor.
Hastalık yayan sivrisinekleri takip etmek amacıyla geliştirilen uygulama, günümüzde Türkiye dahil 18 Avrupa ülkesinde kullanılıyor. Avrupa ağı AIM-COST Action ve Çok Yönlü Bulaşıcı Hastalık Gözlemevi (VEO) tarafından geliştirilen Mosquito Alert uygulaması, bilim insanlarının dang humması, Batı Nil Ateşi Chikungunya Ateşi ve Japon Ansefaliti gibi viral hastalıkları iletebilen bu böceklerin yayılımını izlemelerine olanak sağlıyor. İklim değişikliği nedeniyle gezegen ısındıkça ve aşırı yağışlar arttıkça, günümüzde tropikal enlemlerle sınırlı olan birçok sivrisinek türünün özellikle Avrupa’daki yeni ılıman bölgelere yayılması bekleniyor.
Uygulama aracılığıyla insanlar fotoğraf çekebiliyor ve gördükleri sivrisinekleri tespit etmeye çalışabiliyor. Bilgiler, gözlemlenen tespitleri inceleyerek doğrulayan 50’den fazla uluslararası uzman entomologdan oluşan bir ekibe aktarılıyor.
Son zamanlarda Avrupa’da görülen Dang Humması, Chikungunya Ateşi ve Batı Nil Ateşi salgınları, hızla büyüyen yerli ve istilacı sivrisinek popülasyonlarının ve viral hastalık riskinin küreselleşme ve iklim değişikliğiyle çarpıcı ilişkisini gözler önüne seriyor. Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi‘nden alınan verilere göre, Eylül 2020 itibarıyla Avrupa’da 9 adet yerel Dang Humması vakası (5’i İtalya’da ve 4’ü Fransa’da) ve 168 Batı Nil Ateşi vakası tespit edildi (Yunanistan’da 77 vaka (9 ölüm), İspanya’da 49 vaka (4 ölüm), İtalya’da 29, Almanya’da 9 ve Romanya’da 4 vaka). 2019 yılında yapılan bir araştırmaya göre, sera gazı emisyonları artmaya devam ederse, 2080 yılı itibarıyla Avrupa’da 400 milyon insanın, Aedes cinsi sivrisineklerin sebep olduğu Zika, Chikungunya Ateşi ve Dang Humması gibi hastalıklara neden olabilecek viral bulaşmalara maruz kalacağı tahmin ediliyor.
Mosquito Alert uygulaması, gönüllülerin gözlemlediği 18.300’den fazla sivrisineği bildirdiği İspanya’da beş yıldır kullanılıyor. Bu gözlemlerin, Güney Asya kökenli olan ve Dang Humması, Chikungunya Ateşi ve Zika bulaştırabilen Asya kaplan sivrisineğinin (Aedes albopictus) yayılımını izlemek için kullanıldığı belirtiliyor. Uygulama sayesinde Batı Nil Ateşine neden olabilen istilacı bir tür olan Asya çalı sivrisineğinin (Aedes japonicus) erken tespit edilebiliyor.
Uygulamanın yeni sürümü, kullanıcıların Avrupa’daki beş endişe verici sivrisinek türünü bildirmelerine olanak tanıyor: Asya kaplan sivrisineği (Aedes albopictus), sarı humma sivrisineği (Aedes aegypti), Asya çalı sivrisineği (Aedes japonicus), Aedes koreicus ve adi ev sivrisineği (Culex pipiens). Sıtmanın ana vektörleri olan Anopheles cinsi sivrisinekler bu sürümde izlenmiyor.
AIM-COST EU projesinin koordinatörü Alessandra della Torre “Son yıllarda, yeni istilacı sivrisineklerin ve Asya kaplan sivrisineği gibi etkili vektör türlerinin yerleşmesinin 2007 ve 2017 yıllarında İtalya’daki Chikungunya Ateşi salgınlarında görüldüğü gibi, Güney Avrupa’da yüzlerce vakaya ve ayrıca otokton (yerli) Dang Humması ve Zika vakalarına neden olduğunu gözlemliyoruz” diyor.
Mosquito Alert Projesi, İspanya’nın başarısını Avrupa çapında uygulamaya geçirmeyi ve vatandaş bilim insanlarından oluşan yerel topluluklar yaratmayı hedefliyor.
Mosquito Alert Projesi’nin eş direktörü Frederic Bartumeus, “Sivrisinek dağılımlarını ve faaliyet modellerini izlemeye yönelik yeni yöntemler geliştirmeden, gerçek zamanlı ve küresel ölçekte gözlemleme ölçeğine asla ulaşamayacağız. Geleneksel veri toplama yöntemleri, ulusal ölçekte uzun süreli veri toplamak için oldukça pahalı. Akıllı telefonlara dayalı vatandaş bilimi yoluyla, Avrupa’da bunun yaygınlaşmasını teşvik etmek istiyoruz,” diyor.
Bilim insanları, Mosquito Alert’in geleneksel izleme yöntemlerinin yerini almak yerine bu yöntemleri tamamlamayı amaçladığını vurguluyor. Bu yeni yöntemin en önemli özellikleri arasında esneklik ve tüm verileri bilimsel açıdan değerlendirme kapasitesi oluşturuyor. Aynı zamanda bu uygulama, vatandaşlar, bilim insanları ve halk sağlığı uzmanları arasında etkili bir iletişim kanalı oluşmasını sağlıyor, bir erken uyarı sistemi olarak hareket ediyor ve toplumda sivrisineklerin potansiyel riskleri konusunda farkındalık yaratıyor.
Uygulama, katılımcıların sivrisinek sokmaları ve önceki sürümlerde bulunmayan bir özellik olan görülme oranı hakkında bilgi sağlamasına olanak tanıyor.
Mosquito Alert Projesi‘nin eş direktörü ve Pompeu Fabra Üniversitesi profesörü John Palmer, “Sivrisinek sokması ile ilgili bilgiler çok değerli çünkü sivrisineklerle insanlar arasında taşınan hastalıkları daha iyi anlamamızı sağlıyor,” diyor.
Diğer bir ek özellik ise, uygulamanın artık Batı Nil virüsünün bulaşmasındaki rolü nedeniyle Avrupa’da giderek artan bir endişe kaynağı olan ev sivrisineğinin (Culex pipiens) izlenmesine de olanak verecek olmasıdır.
VEO EU projesinin koordinatörü Marion Koopmans “Ev sivrisineği yerli bir tür, ancak Avrupa’da giderek artan bir epidemiyolojik etkiye sahip. Bu durum, istilacı sivrisineklerde olduğu gibi popülasyonlarının izlenmesini gerekli kılıyor. Son yıllarda Avrupa’da ve komşu ülkelerde yüzlerce yerel Batı Nil Ateşi vakası tespit edildi ve 2018’deki zirve noktasında 2083 vakaya ve 180 ölüme sebep oldu,” diyor.
Mosquito Alert Project (Sivrisinek Uyarısı Projesi)
Álex Richter – CREAF – a.richter@creaf.uab.cat
Türkiye – Filiz GÜNAY – Hacettepe Üniversitesi – gunayf@gmail.com