Enerji Yönetimi kavramı ilk defa ikinci dünya savaşı sonrası bir İngiliz bilim adamı tarafından kullanılmıştır.Genelde binalar için kullanılmıştır. 1973 petrol krizinden sonra bu kavram sanayide de kullanılmaya başlamıştır. Dünyada Sanayinin Enerjiyi Verimli Kullanma Gereksinimi 3 Zaman Diliminde İncelenebilir;
– 1973 Petrol Krizi Sonrası,
– 1980’lerde yaşanan Teknolojik Gelişmeler,
– 1990’larda Gelişen Enerji ve Çevre Bilinci,
Küreselleşen dünyada sürdürülebilirlik, iklim değişikliği, gün geçtikçe artan enerji talebi ve enerji maliyetlerindeki artış, zorlaşan rekabet koşulları,enerji konusunda yaşananlar; tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de var olan enerji kaynaklarının etkin kullanımını zorunlu kılmakta, bu nedenle de enerji verimliliği, enerji tasarrufu konuları ön plana çıkmaktadır. Enerji konusunda ele alınan bu kavramlar sonuç olarak da Enerji Yönetiminin önemi ortaya koymaktadır.
Enerji yönetimi, enerji verimliliğinin iyileştirilmesinin yanı sıra, enerji kullanılan bölümlerin ekipman bazına kadar incelenmesi sonucunda maliyetlerin azaltılması fırsatlarının ortaya çıkarılmasına da yardımcı olabilir. Enerji yönetimi; mühendislik, yönetim, insan ilişkileri gibi çok değişik disiplinleri kapsar ve çoğu kere hammadde, işgücü ve ekipmanların daha iyi kullanımına yardımcı olur.
İşletmelerde enerji giderlerinin büyüklüğü birçok kere karından çok daha fazla olabilmektedir. Bu nedenle enerji girdilerini etkin bir şekilde yönetebilmek için yönetim bölümleri veya birimleri olmalı tesis düzeyinde organizasyonlar kurulmak zorundadır. Diyebiliriz ki enerji giderlerini dikkate almayan, enerji departmanı bulunmayan işletmeler rekabet ortamında ciddi sıkıntılarla karşılaşabilecek veya saf dışı kalabileceklerdir. Bu nedenle sadece ülkelerin değil, her işletmenin de mutlaka bir enerji politikası olmak zorundadır.
Her yönetim sisteminde olduğu gibi enerji yönetim sisteminde de planla, uygula, kontrol et, önlem al sıralamasında PUKO döngüsünü temel olarak alınmaktadır. Ancak enerji verimliliği çalışmalarının odak noktası enerji yönetimi kavramıdır. Diğer yönetim faaliyetlerine benzer olarak enerji yönetimi; planlama, koordinasyon ve kontrol gibi birbirinden bağımsız olduklarında etkisiz kalabilecek işlevlerin, bir araya gelerek oluşturduğu bir bütün olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle enerji yönetiminde başarı sağlamak için mutlaka bütünsel bir yaklaşımla düşünülmeli, birbirini etkileyen unsurlar belirlenmeli ve sürekliliğin sağlanması gerekmektedir.
Enerji yönetimi. Enerji kaynaklarının ve enerjinin verimli kullanılmasını sağlamak üzere yürütülen; eğitim, etüt, ölçüm, izleme, planlama, uygulama faaliyetleri bütünüdür.
Enerji verimliliği çalışmaları bir konuya yönelik olarak yapılarak tamamlanacak çalışmalar değildir. Bu çalışmalar bütünsel bir yaklaşımla düşünülmeli, birbirini etkileyen unsurlar belirlenmeli ve sürekliliğin sağlanması gerekmektedir.
Belli bir programa bağlı olmadan yürütülen çalışmalarda basit işletme tedbirleriyle enerji verimliliğinde %10’a varan oranlarda iyileşmeler sağlanabilmektedir. Enerji yönetimi ile enerji verimliliği çalışmalarına süreklilik kazandırıldığı gibi, iyileşme oranı daha üst değerlere çıkabilmektedir.
Başarılı enerji yönetimi uygulamaları sayesinde enerji kullanımında verimliliğin daha da arttığına dair pek çok örnek bulunmaktadır. Enerji kullanımını azaltmaya yönelik tedbirleri almış olanlar, artık daha fazla rekabetçi olmanın diğer yollarını aramaktadır. Enerji yönetimi rekabet gücünü de artırmanın en etkili yöntemlerinden birisi olduğundan, enerji yönetimi sistemlerini oluşturan işletmelerin sayısı her geçen gün artmaktadır. İşletme yönetimleri artık iyi bir enerji yönetim planını oluşturup uygulamadıkları sürece, ekonomik anlamda önemli kayıplara uğradıklarının farkına varmaya başlamışlardır.
Bu anlamda “Enerji Yönetimi” ürün ve hizmet kalitesinden, güvenlikten veya çevresel tüm koşullardan fedakarlık etmeksizin ve üretimi azaltmaksızın enerji kaynaklarının ve enerjinin daha verimli ve rasyonel kullanımı doğrultusunda yapılandırılmış ve organize edilmiş disiplinli bir çalışmadır. Şekilde enerji tasarrufu odak noktası olmak üzere enerji verimliliğine katkıda bulunan enerji yönetiminin önemli bileşenleri gösterilmektedir. (A.Ü. , s. 45)
Enerji yönetimi için gereklilikler, enerji yönetim planının oluşturulması ile başlar, Enerji kayıtlarının oluşturulması, dışarıdan alınacak hizmetlerin belirlenmesi, gelecekteki enerji ihtiyacını değerlendirme, finansman kaynaklarını belirleme, tavsiyelerde bulunma, tavsiyeleri uygulama, ilgili birimlerle ve kişilerle irtibat sağlama, bilinçlendirme için iletişim stratejileri planlama ile devam eder ve programın etkinliğini değerlendirmesiyle son bulur.
İşletmelerde, tükettikleri enerjiyi etkin ve verimli kullanabilmek, enerjiye enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünü hafifletmek için aşağıdaki gibi bileşenlerden oluşan bir enerji yönetim sistemi oluşturabilirler.
Enerji Yönetiminin Bileşenleri:
Enerji yönetim sistemi oluşturulması; Üst Yönetim Katkı ve Desteği, Enerji Yöneticisi, Enerji Muhasebesi (Ölçme ve Veri Toplama, Analiz, Rapor), Eğitim (Etkin Bilinçlendirme),
Enerji etütleri; Ön Enerji Etüdü, Detaylı Enerji Etüdü ile Tasarruf Potansiyelleri belirlenmesi,
Eylem planı hazırlanması; Kısa, Orta, Uzun Vadeye Göre Uygulamaların Önceliklendirilme,
Uygulamalar; Finansman, Mevcut En İyi Teknoloji, İzleme Değerlendirme,
| ENERJİ YÖNETİMİ BİLEŞENLERİ |
| I. ENERJİ YÖNETİM SİSTEMİ OLUŞTURULMASI |
| Yönetimin Katkı ve Desteği Enerji Yöneticileri Enerji Muhasebesi – İzleme-Hedefleri Oluşturma ve Raporlama Etkin Bilinçlendirme-Eğitim |
| II. ENERJİ ETÜTLERİ |
| Ön Enerji Etüdü-Detaylı Enerji Etüdü ile tasarruf potansiyellerinin belirlenmesi. |
| III. EYLEM PLANI HAZIRLANMASI |
| Uygulamaların Kısa-Orta -Uzun Önceliklendirilmesi, |
| IV. UYGULAMALAR |
| Finansman Mevcut En İyi Teknoloji Uygulaması |
Tablo 1. Enerji Yönetimi Bileşenleri
I- Enerji yönetim sistemi oluşturulması:
Üst Yönetimin katkı ve desteği:
Öncelikle yönetimin ve işletme sahiplerinin desteklemediği hiçbir şey başarıya ulaşamaz. Enerji yönetimi ile ilgili faaliyetlerin üst yönetim düzeyinde başlaması şarttır. Eğer kuruluşun en üst düzeydeki yetkilileri konuya gereken önemi vermezlerse, alt kademelerde yapılan çalışmaların önemi kalmaz. Üst yönetim enerji yönetimi ve verimliliği konusunda yönlendirici olmasa bile teşvik edici, denetleyici, zamanında ve doğru kararlar verici organ olduğundan, enerji sorununun temel sorumlusu durumundadır. Üst yönetimin sorumluluğu, özellikle daha önce, enerji yönetimi programı başlatılmamış yerler için çok daha önemlidir. Bu gibi durumlarda enerji yönetimi ve denetimini başlatmak, işlerliğini, kalıcılığını, başarısını ve tüm çalışanların katkısını sağlamak gerekir. Enerji Verimliliğinde de başarı elde etmek için işletme sahiplerinin ve üst yönetimin istekli olması, inanması ve kararlı olması çok önemlidir. (Enerji verimliliği ile enerji giderleri için ödenen tutarların %10 ila %40 arası geri kazanılabileceğini bilmeli ve desteklemelidir.)
Enerji yöneticisi:
Enerji yönetim ekibinin ve sorumlusunun pozisyonunun, yönetimdeki kilit aktörlere ve gerçekleşen güncel olaylar hakkında bilgiye erişime imkan sağlayacak şekilde olması gerekir. Örneğin, enerji yönetim ekibi enerji projelerinin planlanmasında kaynak kullanılabilirliği veya yönetimin diğer öncelikleri konularında bilgiye sahip olmalıdır. Enerji yönetim ekibinin ve sorumlusunun pozisyonu aynı zamanda yönetimin bu pozisyona verdiği önemin ve desteğin de bir göstergesidir.
Bir enerji yönetimi programında en önemli unsur, üst yönetimin katkı ve desteğidir. Ancak, bundan daha da önemlisi ve bu desteğin de göstergesi olan enerji yönetim ekibinin ve sorumlusunun tayin edilmesidir.
Bu pozisyon için seçilmiş olan kişinin enerji yönetimi açısından neler yapılması gerektiğini bilen bir vizyona sahip olması gerekir. Teknik bilginin yanı sıra, idari yetenekler enerji yönetim ekibi sorumlusunun maharetleri arasında olmalıdır.
Enerji yönetim ekibi sorumlusunun enerji konularından anlayan bir mühendis olması ve aynı zamanda başrolü üstlenmesi ve tüm çabayı tek başına ortaya koyması gerektiği yönünde bir eğilim vardır. Geçmişte bu tür kişilerin bireysel gayretleri ile çok şeyler de başarılmıştır. Ancak tesisteki herkesin programa dahil edilmesi daha üretken ve kalıcı bir yöntemdir. Bu doğrultuda, idari yapının geliştirilmesi için yapılacak çalışmalar, enerji yönetim ekibi sorumlusunun yapabileceği en önemli işlerdendir.
İdeal bir enerji yönetim ekibi sorumlusunda bulunması gerekli özellikler vardır. Bu özelliklerin çoğuna sahip olan bir kişi enerji yönetim ekibi sorumlusu işini yürütebilir. Enerji yönetimi kapsamında, işletme yönetimi adına enerji yönetim ekibi tarafından yerine getirilecek belli başlı görevler aşağıdaki gibidir: (YEGM)
| Enerji Yönetimi Kapsamında, İşletme Yönetimi Adına Enerji Yönetim Ekibi Tarafından Yerine Getirilecek Belli Başlı Görevler |
| – Enerji yönetimi konusunda hedef ve öncelikleri tanımlayan, işletmenin veya tüzel kişiliğin enerji politikasının taslağını hazırlamak ve yönetimin onayına sunmak,- Enerji yönetimi faaliyetleri ile ilgili kişileri faaliyetlerden haberdar etmek,- Tüketim alışkanlıklarının iyileştirilmesine, gereksiz ve bilinçsiz kullanımın önlenmesine yönelik önlemleri ve prosedürleri belirlemek, tanıtımını yapmak ve çalışanların bilgi ve bilinç düzeyini artırıcı eğitim programları düzenlemek,- Enerji tüketen sistemler, süreçler veya ekipmanlar üzerinde yapılabilecek tadilatları belirlemek ve uygulanmasını sağlamak,- Enerji etütlerin yapmak veya yaptırmak, verimlilik artırıcı projeler hazırlamak veya hazırlatmak ve uygulanmasını sağlamak,- Enerji tüketen ekipmanların verimliliklerini izlemek, bakım ve kalibrasyonlarını zamanında yapmak,- Yönetime sunulmak üzere, enerji ihtiyaçlarının ve verimlilik artırıcı uygulamaların planlarını, bütçe ihtiyaçlarını, fayda ve maliyet analizlerini hazırlamak,
– Enerji tüketimini ve maliyetlerini izlemek, değerlendirmek ve periyodik raporlar üretmek, – Enerji tüketimlerini izlemek için ihtiyaç duyulan sayaç ve ölçüm cihazlarını temin etmek, montaj ve kalibrasyonlarını zamanında yapmak, – Özgül enerji tüketimini, mal veya hizmet üretimi ile enerji tüketimi ilişkisini, enerji maliyetlerini, işletmenin enerji yoğunluğunu izlemek ve bunları iyileştirici öneriler hazırlamak, – Enerji kompozisyonunun değiştirilmesi ve alternatif yakıt kullanımı ile ilgili imkanları araştırmak, çevrenin korunmasına, çevreye zararlı salımların azaltılmasına ve sınır değerlerin aşılmamasına yönelik önlemleri hazırlayarak bunları uygulamak, – Enerji ikmal kesintisi durumunda uygulanmak üzere petrol ve doğal gaz kullanımını azaltmaya yönelik alternatif planlar hazırlamak, – Enerji kullanımına ve enerji yönetimi konusunda yapılan çalışmalara ilişkin, yasalar gereği ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına verilecek bilgileri hazırlamak ve yönetime sunmak, – Toplam ve birim ürün veya fayda başına karbondioksit salımlarını ve enerji verimliliği tedbirleri ile azaltılabilecek salım miktarlarını belirlemek. – Enerji yönetimi sistemlerinin, TS EN ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi-Kullanım Kılavuzu ve Şartlar Standardına uygun şekilde oluşturulmasını ve işletilmesini sağlamaktır. |
Enerji muhasebesi:
İşletmelerde enerji israfına yol açan sistem ve bölümlerin ortaya çıkartılması için tüketilen enerji ve gerçekleştirilen üretimle ilgili tüm bilgilerin bölüm sorumluları tarafından eksiksiz enerji yönetimi sorumlusu veya sorumluları ile paylaşılmalıdır. Enerji yöneticisi tüm bu ölçme ve izlemelerden sorumlu olmalıdır. Enerji tüketimi yapılan bölümlerde çalışan bölüm sorumluları için kendi bölümleri ile ilgili izleme ve hedefler oluşturulması önemlidir.
Enerji Muhasebesi diğer maliyet muhasebesi hesaplamaları gibi yönetim açısından son derece önemli bir yöntemdir. Bu yöntem tesise;
• Enerji kullanımının ve maliyetlerin kontrolünde,
• Kısa ve uzun vadede tesisin enerji kullanım eğiliminin belirlenmesinde,
• Bütçe ve plan hazırlıklarının yapılmasında,
• Yatırımların karlılığını ortaya çıkararak yönetimin enerji tasarrufu için daha fazla kaynak ayırmasına destek teşkil etmesinde faydalar sağlar. Enerji Muhasebesin gerekliliği aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:
| Enerji Muhasebesin Gerekliliği |
| 1- Enerji maliyetinin belirlenerek enerji kullanımının daha dikkatli olarak kontrol altında tutulması ve işletme karlılığının yükseltilmesinde ilk adımı teşkil eder. |
| 2- Sağlıklı bir enerji muhasebesi yönetime, enerji girdileri hakkında bilgi veren temel kaynak olarak değerlendirilebilir ve yönetime işletme karının yükseltilmesi çalışmalarında en büyük yardımı sağlar. |
| 3- Enerji Muhasebesi, planlı bir sistem içinde genel enerji verimliliğinin arttırılması için disiplinli bir yönetim şekli ile enerji tüketiminin dikkatle ölçülmesi ve rapor edilmesi şeklinde de açıklanabilir. Söz konusu Muhasebe Sisteminin dikkatle uygulanması ile kısa veya uzun periyotlarda enerji maliyeti ve verimlilikteki değişimler ve bu değişimlerin nedenleri belirlenebilir. |
| 4- Sağlıklı bir enerji muhasebesi yönetime, enerji girdileri hakkında bilgi veren temel kaynak olarak değerlendirilebilir ve yönetime işletme karının yükseltilmesi çalışmalarında en büyük yardımı sağlar. |
| 5- Enerji Muhasebesinde en önemli kavramlardan biri de, “birim üretim başına enerji tüketimi” olarak da açıklanan “Özgül Enerji Tüketimi” kavramıdır. Bu kavram (Energy Intensity) Enerji Yoğunluğu olarak da adlandırılmaktadır. Bu değerin hesaplanması üreticiye, birim üretim başına enerji tüketiminin aynı sektörde çalışan yurt içi ve yurt dışı firmalarla karşılaştırma yapma olanağını sağlar. |
Bir işletmede üretilen ürün ve hizmet maliyetleri; hammadde, işçilik, işletme giderleri ve enerji maliyetlerinin toplamından oluşur. Genellikle enerji, ayrı bir kalem olarak dikkate alınmaz ve basit bir şekilde toplam maliyetlere dahil edilir. Oysa enerji maliyetleri işletmenin özelliğine bağlı olarak bazen toplam maliyetlerin oldukça önemli bir kısmını teşkil edebilir. Buna rağmen çoğu kere işletme yöneticileri tarafından bu durum önemsenmez.
Enerji muhasebesinin aşamaları;
Bu işlem için tesisin çalışma alanı, üretim şekli ve kapasitesi göz önünde bulundurularak tesis yapısına uygun bir Enerji Muhasebesi Sistemi geliştirilir. Sistemin aşamaları genel olarak aşağıdaki gibidir: (YEGM)
| Enerji Muhasebesinin Aşamaları |
| 1- Enerji tüketimi yüksek ekipmanların tüketimlerinin kolayca ve sürekli takip edilmesini sağlayacak standart bir format geliştirilmelidir. Bu format; • rapor periyodu,
• enerjinin türü; gaz, sıvı veya elektrik, üretim bölümü / üretim prosesi, • tüketilen enerji miktarı; ton petrol, m3 gaz, kWh elektrik • üretim miktarı ve birimi, • özgül enerji tüketimi gibi bölümleri içermelidir. 2- Gerekli bilgilerin sağlanması için bir prosedür geliştirilmelidir, çoğu kez özgül enerjinin belirlenmesi için üretim miktarını ve tüketilen enerjiyi ölçecek cihazlar gerekebilir. 3- Gerekli verilerin toplanmasında ve rapor edilmesinde sorumlu kişiler belirlenmelidir. 4- Elde edilen bilgiler incelenerek değerlendirilmelidir. 5- Veri analizlerine bağlı olarak enerji tüketiminin azaltılıp tesisin daha verimli çalışması için harekete geçilmelidir |
İzleme, hedeflerin oluşturulmalı ve raporlama;
Enerji tüketen sistemler İzlenebilir ve ölçülebilir hale getirilmeli ve hedefler oluşturulmalıdır. İzleme ve hedef oluşturma sistemi ile enerji maliyetleri kontrol edilir. Bu sistem, enerji tüketim bilgileri için tablolar hazırlanmasının ötesinde, enerji tüketim bilgilerinin değerlendirilerek izlenmesini de kapsar. Böylece enerjinin ve enerji kaynaklarının daha verimli ve rasyonel kullanılması sağlanır. Bu sistem içinde, enerji maliyetinin kontrol edilebilmesi için, çeşitli bölümlerdeki enerji performansı hakkında bilgilere de ihtiyaç vardır. Bu bilgiler ve gerekiyorsa ölçümler belirli zamanlarda alınarak değerlendirilir.
İzleme ve hedef oluşturma sisteminin en önemli parçası, bilgilerin üst yönetime güvenilir ve etkili bir şekilde sunulmasıdır. Enerji maliyetleri kontrol edilecekse sistemin çalışmasından sorumlu olanlar nerede ve ne zaman müdahalenin gerekli olduğunu bilmelidir. Yönetime verilen raporların kolayca anlaşılabilmesi için bilgiler olabildiğince özlü, kısa, sade ve anlaşılır şekilde açık olmalıdır. (A.Ü. )
Etkin bilinçlendirme-eğitim:
Enerji yönetim ekibinin işinin en büyük kısmı işletmedeki kişilere eğitimler verilmesini sağlamaktır. Eğitim faaliyetleri ile enerji yönetiminde ve enerji verimliliğinde önemli faydalar sağlanabilir. Çalışanlar kurumsal yapının bir parçasıdır ve enerji yönetimi programının en büyük kullanılmamış doğal kaynaklarıdır. Enerji yönetimi için çalışanların fikirlerine başvuran bir yapı ve yöntem, enerji yönetimi programını daha üretken hale getirir. Tüm personel ve yönetimi kapsamalı ve tekrarlanmalı Yöneticilerle çalışan personel bu konuda eğitilerek enerji verimliliği bilinci ve farkındalık geliştirilmeli ve konu ile ilgili alışkanlıklar oluşturulmalıdır.
II- Enerji etütleri ile tasarruf potansiyellerinin ve önlemler belirlenmesi:
İşletmelerin enerji kayıplarını tespit etmek ve geri kazanmak amacıyla enerji taramalarını yaptırmaları gerekmektedir. İşletmelerine yaptıracakları Enerji Etüdü çalışmaları ile enerjiyi nerelerde, ne kadar verimlilikle kullandıklarını öğrenebilirler.
Enerji etütleri; Enerji tasarruf odaklarının tespit edilmesi, ön görüşme, veri toplama, gerekli ölçümlerin yapılması ve ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi, tasarruf odaklarına yönelik yatırımlarla ilgili ekonomik analizlerin hazırlanması, raporlama aşamalarından oluşur.
Enerji Etütleri; Enerji verimliliği bilinci oluşturmak, enerji yönetim sistemi oluşturmak, tasarruf noktalarını tespit etmek, tasarruf ve yatırım potansiyellerini belirlemek için yaptırılır.
Enerji etüdü nedir ve neden yapılır? Enerji etüdü; enerji tasarruf potansiyellerini, enerji atıklarını ve sera gazı emisyonlarını belirlemek, bunlarla ilgili geri kazandırıcı veya önleyici tedbirleri teknik ve ekonomik boyutları ile ortaya koymak amacıyla yapılır. Enerji etütleri kapsamında aşağıdaki etüt profilleri yıllık bazda ele alınır:
| Enerji Etütleri Kapsamında, Etüt Profilleri | |
| Girdi Profili: | İşletmeye veya binaya giren enerji türleri (doğal gaz, akaryakıt, kömür, elektrik, buhar/sıcak su, vb.), birim enerji büyüklükleri (girdilerin kWh cinsinden birim ağırlığının veya hacminin taşıdığı enerji miktarları), kullanım miktarı – zaman grafikleri. |
| Atık Profili: | Isıtma/soğutma sistemlerinden, enerji çevrim sistemlerinden veya üretim prosesinden çıkan değerlendirilebilir enerji atıklarının, türleri (baca gazı, sıcak gaz/su, buhar, vb), oluşum nedenleri, miktar – zaman grafikleri. |
| Kayıp-Kaçak Profili: | Binalardaki ve ekipmanlardaki ısı yalıtımı yetersizlikleri, ekipmanlardaki buhar/gaz/su/yakıt kaçakları/sızıntıları ve elektrik sistemlerindeki uyumsuzluklar nedeniyle kaybedilen ve önlenmesi mümkün olan enerji miktarları. |
| Verimsizlik Profili: | Enerji verimsiz ekipman veya proses uygulaması nedeniyle boşa harcanan ve önlenmesi mümkün olan enerji miktarları. |
| İsraf Profili: | Isıtma, soğutma, aydınlatma, ofis ihtiyaçları ve benzeri alanlarda gereğinden fazla kullanılan, beklemede olan veya boşa çalışan ekipmanlar üzerinden israf edilen enerji miktarları. |
| Emisyon Profili: | Girdi profilindeki enerji türleri bazında sera gazı miktarları. |
| Enerji Yönetim Profili: | İşletmedeki enerji yöneticisinin/yönetim biriminin, uygulanan prosedürlerin, çalışanların bilinç düzeyinin ve enerji yönetimine üst yönetici bakışının yeterliliği. |
Enerji etüdünün adımları:
1-Ön Etüt: İşletmedeki veya binadaki etüt profilleri, belgeler, görüşmeler, gözlemler ve gerektiğinde noktasal ölçümler yardımıyla analiz edilir. Önleme ve/veya geri kazanma potansiyelleri tahmin edilir. Bunlar için uygulanabilecek önlemler, yaklaşık maliyetleri ve geri kazanım süreleri ile birlikte belirlenir. Enerji yönetim profilinde gözlenen yetersizliklerin giderilmesi için öneriler geliştirilir. Detaylı etüt kapsamına alınması gerekli görülen çalışmalar ve çalışma programı tespit edilir. Ön etüt çalışmaları ön etüt raporu ile birlikte en fazla on iş günü içerisinde tamamlanır.
2-Ön Etüt Brifingi: İşletmenin üst yöneticisinin de aralarında bulunduğu yöneticilere ve üst yönetimin belirlediği çalışanlara bir gün süreyle ön etüt brifingi verilir. Bu brifingde; enerji verimliliğinin fayda ve maliyetleri ile birlikte genel tanıtımı, dünyadaki ve Türkiye’deki örnek uygulamalar, ön etüt sonuçları ve alınabilecek önlemler hakkında bilgiler verilir ve yararlı dokümanlar dağıtılır, brifinge katılanların soruları cevaplandırılır ve görüşleri alınır, detaylı etüde ihtiyaç duyulduğu ve bu etüdün sonuçlarına göre de VAP hazırlanabileceği belirtilir ve üst yönetimin kararı talep edilir.
3-Detaylı Etüt: Ön etüt sonuçlarına göre detaylı etüt kapsamına alınması uygun bulunan konularda işletme şartlarında ölçümler ve hesaplamalar yapılarak önleme ve/veya geri kazanma potansiyelleri en fazla ± %10’luk yanılma oranı ile tahmin edilir. Ön etüt ve detaylı etüt sonuçları kullanılarak uygulanabilecek önlem seçenekleri teknik ve ekonomik özellikleri ile analiz edilir. Bu kapsamda, en uygun önlemler seçilmek suretiyle daha sonra hazırlanabilecek verimlilik arttırıcı projeleri yönlendirici bilgiler ortaya konulur.
4-Raporlama: Ön etüt ve detaylı etüt raporlarının formatları 06.02.2009 tarih ve 27133 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan “5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu Kapsamında Yapılacak Yetkilendirmeler, Sertifikalandırmalar, Raporlamalar ve Projeler Konusunda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ” ile belirlenmiştir.
Etüt ve projelendirmede aşağıdaki konulara öncelik verilir:
| Etüt ve Projelendirmede Öncelik Verilen Konular |
| a) Yakma sistemlerinde yanma kontrolü ve optimizasyonu ile yakıtların verimli yakılması, |
| b) Isıtma, soğutma, iklimlendirme ve ısı transferinde en yüksek verimin elde edilmesi, |
| c) Sıcak ve soğuk yüzeylerde ısı yalıtımının standartlara uygun olarak yapılması, ısı üreten, dağıtan ve kullanan tüm ünitelerin yalıtılarak istenmeyen ısı kayıplarının veya kazançlarının en aza indirilmesi, |
| ç) Atık ısı geri kazanımı, |
| d) Isının işe dönüştürülmesinde verimliliğin arttırılması, |
| e) Elektrik tüketiminde kayıpların önlenmesi, |
| f) Elektrik enerjisinin mekanik enerjiye veya ısıya dönüşümünde verimliliğin artırılması, |
| g) Otomatik kontrol uygulamaları ile insan faktörünün en aza indirilmesi, |
| ğ) Kesintisiz enerji arzı sağlayacak girdilerin seçimine dikkat edilmesi, |
| h) Makinaların enerji verimliliği yüksek olan teknolojiler arasından, standardizasyon ve kalite güvenlik sisteminin gereklerine dikkat edilerek seçilmesi, |
| ı) İstenmeyen ısı kayıpları veya ısı kazançları en alt düzeyde olacak şekilde projelendirilmesi ve uygulamanın projeye uygun olarak gerçekleştirilmesinin sağlanması, |
| i) İnşa ve montaj aşamasında enerji verimliliği ile ilgili ölçüm cihazlarının temin ve monte edilmesi, |
| j) Yenilenebilir enerji, ısı pompası ve kojenerasyon uygulamalarının analiz edilmesi, |
| k) Aydınlatmada yüksek verimli armatür ve lambaların, elektronik balastların, aydınlatma kontrol sistemlerinin kullanılması ve gün ışığından daha fazla yararlanılması, |
| l) Enerji tüketen veya dönüştüren ekipmanlar için ilgili mevzuat kapsamında tanımlanan asgari verimlilik kriterlerinin sağlanması, |
| m) Camlamada düşük yayınımlı ısı kontrol kaplamalı çift cam sistemlerinin kullanılması. |
III – Eylem planları:
İşletmeler enerjiyi daha verimli kullanarak, belki de bugüne kadar farkında bile olmadıkları ciddi kazanımlar elde edebilmektedir. Detaylı Etüt raporuna göre önceliklendirme yapılmalı, kısa, orta ve uzun vadede uygulama kararları değerlendirilmelidir. Planlar detaylı etüt çalışmalarına dayanmalıdır. Detaylı Etüt raporundan elde edilecek sonuçlara göre yapılacak yatırımlarını, geri dönüş süreleri ile değerlendirerek, elde edilecek sonuçlarla yatırımlarını da daha bilinçli ve doğru bir şekilde yapabileceklerdir.
Enerji Verimliliği Uygulama Projelerini geri dönüş sürelerine göre aşağıdaki gibi üç başlık altında toparlayabiliriz:
| Enerji Verimliliği Uygulama Projelerini Geri Dönüş Sürelerine Göre Uygulamalardan Bazı Örnekler | |
| Basit İşletme Önlemleri | |
| Çok az bir masrafla veya hiç masrafsız olarak uygulanabilecek ve geri ödeme süresi kısa olan uygulamalardır. | Tüm kaçakların onarımı, Optimum yanma veriminin sağlanması ve sürdürülmesi, Boruların bakımı ve ekipmanların yalıtımı, Buhar kapanlarının bakımı ve onarımı, Sık sık buhar kondensat geri dönüşü kontrolü, Enerji tüketiminin üretimle birlikte izlenmesi vb. |
| Proses İyileştirme Projeler | |
| Genellikle geri ödeme süreleri 1-3 yıl arasında olan projelerdir. | Isı Eşanjörleri, Ekonomizer, Kondensat dönüş sistemleri, Güç faktörü düzeltilmesi, Otomatik yanma kontrol sistemleri, Yüksek verimli aydınlatma sistemleri, Yüksek verimli motorlar, Değişken hız sürücüler, Soft starter uygulamaları vb. |
| Büyük İkame Projeleri | |
| Geri ödeme süreleri 3 yıldan fazla olan projelerdir | Yeni kazan alınması, kojenerasyon sistemi vb. |
IV. Uygulama:
Enerji verimliliği uygulamalarında tartışmasız mevcut en verimli ve en iyi teknolojilerin kullanılmasına dikkat edilmelidir. Enerji yönetimi uygulamaları kapsamında, enerji verimliliği ile ilgili projelerin çoğu çok az bir harcama ile veya hiç harcamasız olarak uygulanabilir. Ancak, bazı projeleri uygulamak için büyük miktarda sermaye yatırımı da gerekebilir. Enerji verimliliği için yapılabilecek yatırımlar da, yapılan diğer yatırımlar gibi (kapasite artırımı, proses ekipmanının modernizasyonu, yeni binalar v.s.) ekonomik açıdan aynı esaslara göre değerlendirilmelidir. Genel olarak enerji verimliliği yatırımları mali açıdan diğer yatırımlara göre daha caziptir. Bazı enerji verimliliği yatırımlarının mevcut enerji fiyatlarına göre o anda cazip olmadığı görülse bile, gelecekte enerji fiyatlarının daha fazla artması sonucunda ekonomik hale dönüşebileceği unutulmamalıdır.
Enerji maliyeti, toplam üretim ve işletme maliyeti içinde küçük bir paya sahipmiş gibi görünebilir. Fakat parasal olarak, tesisin kârıyla karşılaştırıldığında, enerji harcamalarının büyüklüğü daha iyi anlaşılabilir.
Bir enerji yönetimi programı uygulanmaya başlanırken göz önüne alınması gereken noktalardan bazıları aşağıda verilmiştir: (A.Ü. , s. 46)
| Bir Enerji Yönetimi Programı Uygulanmaya Başlanırken Göz Önüne Alınması Gereken Noktalardan Bazıları |
| • Tüketilen enerjinin parasal değeri nedir? |
| • Enerji maliyeti toplam maliyetin yüzde kaçıdır? |
| • Enerji tüketimini ve maliyetini devamlı olarak kim gözden geçirir veya kaydeder veya değerlendirir? |
| • İşletmenin büyüklüğü ne kadardır? (işçilerin sayısı, bölümler, fiziksel alanı nedir) |
| • Kaç tane değişik ürün veya hizmet üretilir? |
| • Kaç tane farklı enerji tüketim ekipmanı vardır? |
| • Şirketin organizasyon yapısı ve üretim işlemleri nasıldır, şirketin alt birimleri veya farklı sahalarındaki enerji tüketimini izlemek için ne gibi güçlükler mevcuttur? |
| • Gerek duyulan cihaz ve ekipmanların maliyeti ne olabilir? |
| • Enerjiyi izleme ve enerji verimliliğini iyileştirmede rol oynayacak en iyi pozisyonda olan kişi kimdir? |
| • Enerji tasarruf miktarı ne olabilir? |
| • Tasarruflar şirketin mevcut kazançları ile nasıl karşılaştırılabilir? |
Enerji yönetim programının elemanları (Smith, 1997). (ÖZBAKIR)
| AŞAMA GRUP NO | AŞAMANIN İSMİ | AŞAMA SIRA NO | AÇIKLAMA |
| 1 | Yönetimin Kesin Kararı (Taahhüdü) | 1.1 | Yönetimin, bir enerji yönetim programına kesin karar vermesi |
| 1.2 | Bir enerji yönetim koordinatörünün (en I erji yöneticisinin) atanması | ||
| 1.3 | Asıl tesis ve departman temsilcilerinden oluşan bir enerji yönetim komitesinin oluşturulması | ||
| 2 | Etüt ve Analiz | 2.1 | Yakıt ve enerji kullanımının geçmişe yönelik değerlerinin gözden geçirilmesi |
| 2.2 | Tesis içinde enerji taraması yapılması | ||
| 2.3 | Ön analizler yapılması, projelerin incelenmesi, veri tablolarının oluşturulması ve ekipmanların teknik özelliklerinin çıkarılması | ||
| 2.4 | Enerji etüt planlarının oluşturulması | ||
| 2.5 | Enerji etütlerinin (a) prosesler, (b) tesisat ve ekipmanı kapsayacak şekilde yapılması | ||
| 2.6 | Etüt sonuçlarına dayalı olarak yıllık enerji kullanımının hesaplanması | ||
| 2.7 | Geçmişe yönelik kayıtların kıyaslanması | ||
| 2.8 | Enerji yönetim seçeneklerini değerlendirmek için analiz ve simülasyon aşaması (mühendislik hesapları, ısı ve kütle balansı, teorik verim hesapları, bilgisayar analizi ve simülasyon) | ||
| 2.9 | Seçilen enerji yönetim seçeneklerinin ekonomik analizi (Geri ödeme süresi, iç kârlılık oranı ve benzerleri) | ||
| 3 | Programın Yürütülmesi | 3.1 | Organizasyon ve her bir tesis için enerji verimlilik hedeflenin saptayın. |
| 3.2 | Yatırım ihtiyaçlarını ve öncelikleri belirleyin. | ||
| 3.3 | Ölçme ve raporlama yöntemlerini kurun, gerektiğinde izleme ve kaydetme cihazlarını monte edin. | ||
| 3.4 | Yöneticiler için rutin raporlama yöntemleri oluşturun ve sonuçları herkese duyurun. | ||
| 3.5 | Sürekli olarak personelin ilgisini çekin ve dikkati sağlayın. | ||
| 3.6 | Tüm enerji yönetim programını periyodik olarak gözden geçirin ve sonuçları değerlendirin. |
KAYNAKLAR:
A.Ü. . (2013). ENERJİ YÖNETİMİ VE POLİTİKALARI-YAYIN NO:2787. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset.
ÖZBAKIR, P. (2006). ENERJİ YÖNETİMİ. YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ. İstanbul.
YEGM. (2011, 10 27). ENERJİ KAYNAKLARININ VE ENERJİNİN KULLANIMINDA VERİMLİLİĞİN ARTIRILMASINA DAİR YÖNETMELİK . Resmi Gazete .
YEGM. (tarih yok). ENERJİ MUHASEBESİ. 05 20, 2014 tarihinde http://www.eie.gov.tr: http://www.eie.gov.tr/eie-web/turkce/en_tasarrufu/uetm/ts03.html adresinden alındı.
Genel Müdür
Coşkun KARABAL
Yayıncı: Enerji Gazetesi