Kategori : ENERJİ GÜNDEMİ - Tarih : 26 Nisan 2015
Geçtiğimiz günlerde yeniden çalıştırılan CERN’de mühendisler parçacıkları 6.5 trilyon elektronvolt enerji düzeyine çıkartarak dünya rekoru kırdılar. Daha önce çıkılan seviye ise 4 TeV’di. Yani artık LHC %40 daha güçlü.
ki yıldan daha uzun süren aranın ardından artık geliştirilmiş olan LHC’de muhendisler protonları 5 Nisan’da ilk kez çarpıştırmaya başladılar. 9 Nisan’da ise Büyük Hadron Çarpıştırcı’sının enerjisini arttırıp, grafitten yapılan bloklara çarpıştırmadan önce 30 dakikadan daha uzun bir süre boyunca protonların 6.5 TeV’de kalmalarını sağladılar.
“DAHA ÖNCE KİMSENİN ARAMADIĞI YERLERİ ARAMANIZ GEREKİYOR”
LHC’nin baş mühendisi Giulia Papotti “Bu önemli bir kilometre taşı oldu fakat esas hedefimiz olan 13 TeV enerji seviyesindeki parçacık çarpışmaları için bir basamaktan ibaret.” dedi ve “Eğer parçacık fiziğinde yeni bir şeyler bulmak istiyorsanız, daha önce kimsenin aramadığı yerleri aramanız gerekiyor. Bu da daha yüksek enerjiye çıkmak anlamına geliyor.” diye ekledi.
Şimdi ise mühendisler LHC’yi saatler boyunca zıt yönlü iki parçacık demetinin güvenli ve stabil bir şekilde hızlandırması için hazırlıyorlar. Senaryoyu “Çarpışmalar için huzmeleri 6 ile 10 saat boyunca, artık verimli çarpışmalar elde edemeyeceğimiz zamana kadar, süreki bir şekilde gönderiyoruz. Sonrasında ise önceki işlemden arta kalanları temizleyip süreci tekrar başa alıyoruz.”diye açıklamakta Papotti.
Önümüzdeki bir kaç hafta boyunca mühendisler bütün donanımın ve yazılımın uyum içinde çalışaması için uğraşacaklar ve makine ile huzmelerin parametrelerini ayarlayacaklar. Papotti, dünyanın en büyük makinesini yeniden hayata döndürüyoruz ve bu süprizlere gebe olabilir yorumunu yapıyor. “Belki, örneğin parçacık huzmelerini stabil tutmada problemler yaşayabiliriz ve çalışma esnasında mıknatısların süper iletkenliklerini aniden kaybetmeleri sorunlarıyla karşılaşabiliriz. Bu deneysel bir iş; bir yarısı neler yapmamız gerektiğini bilmemizle, diğer yarısı ile beklenmeyen problemleri çözmekle ilgili. Deneycilerin verilerini güvenli bir şekilde elde edip sevinmelerini sağlamamız bizim görevimiz.”
Enerji rekoru kırıldıktan sonra ufukta ilk proton-proton çarpışmaları gözüküyor. Fizikçiler yeni enerji seviyelerinde bir şeyler keşfetmeye daha yakın olacaklar. Fermi Lab’da uygulamalı fizikçi olarak görev almış ve şu an Büyük Hadron Çarpıştırıcısındaki CMS deneyi koordinatörü olan Greg Rakness “Bu daha yüksek enerji seviyelerindeki çarpışmalar daha önce laboratuvar ortamında hiç görülememiş parçacıklar ortaya çıkarabilir. CMS’de çalışan fizikçiler bu konuda oldukça heyecanlılar çünkü yeni bir fiziksel olay keşfetmek her fizikçinin hayali. Bizim de burada yapmaya çalıştığımız şey yeni fiziksel şeyler keşfetmek.” demekte.
BÜYÜK HADRON NEDİR?
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC İngilizce “Large Hadron Collider” kelimelerinin başharflerinden oluşan kısaltma.) CERN’de 2008 yılında devreye girip yüksek enerjili parçacık fiziği deneyleri yapılmasına imkân verecek bir projedir. İsviçre – Fransa sınırında, daha önce kullanılmış olan ve yerin 100m altında, çevresi 27 km uzunluğunda olan LEP tünelinde kurulmuştur. Sözü geçen tünel, İsviçre-Fransa sınırının altında, her iki ülkenin de topraklarındadır. Tünelin çapı 3,8 metredir.Dairesel bir parçacık hızlandırıcısı – çarpıştırıcısı olan LHC, öncelikli olarak protonları ilave olarak da kurşun (Pb) iyonlarını ışık hızı’na çok yakın bir hıza ulaştıracak sonra da deneylerin merkezlerinde çarpıştıracaktır. LHC, SPS den alacağı 450 GeV enerjilik protonları 7000 GeV (yahut 7 TeV ) enerjiye çıkaracaktır. İki proton demetinin birbirlerine çok yakın ama aksi yönde dönmelerini sağlamak için süperiletken elektromıknatıslar kullanılır. Süperiletkenlik sağlamak için mıknatıslar -271 dereceye kadar soğutmaktadır ki bu mutlak sıfırın sadece 2 derece üzerindedir. İki proton demeti 4 deney noktasında birbirleriyle yaklaşık 40 MHz’te çarpıştırılacaktır. Çarpışmalardaki toplam enerji 14 TeV olacaktır.
Çarpışmalarda üretilmesi beklenen mikro kara delikler ve gizemli cisimlerin dünyayı yok edeceği ve solucan delikleri ile zamanda yolculuğun mümkün olabileceği söylentilerine rağmen CERN bilim insanları böyle bir durumun olamayacağını belirtmişlerdir. Standart Modele göre LHC’de kara delik oluşması için gereken şartlar bulunmamaktadır. Bazı genişletilmiş Standart Modellerde bilinen 3 uzay +1 zaman’dan fazla boyutlar olduğu önerilir ve bu boyutlardan dolayı LHC’de mikro kara deliklerin oluşması beklenir. Ama Hawking radyasyonuna göre bu mikro kara delikler çok hızlı ışınım yayarak kısa süre içerisinde kendi kendilerine yok olacaklardır, yani tamamen zararsızdır. Bilim adamlarının bu açıklamasına rağmen ünlü astrofizikçi Michael Gamabunta bu karadeliklerin büyüyerek dünyayı yok edeceğini soylemiştir.
Sistem iki yıllık modernizasyonun ardından 5 Nisan 2015 tarihinde yeniden çalıştırıldı.
Kaynak: onedio.com
