Kategori : ELEKTRİK ENERJİSİ, ENERJİ GÜNDEMİ, GÜNEŞ ENERJİSİ - Tarih : 19 Aralık 2020
Bilindiği üzere fosil bazlı enerji kaynaklarının sınırlı kullanım süresine sahip olmaları ve çevreye verdiği zararlar nedeniyle temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarına olan ihtiyaç gün geçtikçe artmakta olup bu alanda uygulamalar hızla yaygınlaşmaktadır.
Bir enerji santrali yer seçimi için en önemli unsurlar arasında seçilecek bölgedeki enerji kaynağının potansiyeli yer almaktadır. Ülkemizde, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın hazırladığı yenilenebilir enerji potansiyeli atlasları arasında Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası (GEPA) da bulunmakta olup söz konusu atlas internet üzerinden ücretsiz olarak kullanıma açıktır. Potansiyel Atlaslar kullanıcılar için önemli bilgiler sağlamakla beraber detaylı yer seçimi analizi için yetersiz 
kalmaktadır. Örneğin Güneş Enerjisi Santralleri (GES) için gerekli olan yer seçimi süreci fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel analizleri içeren karmaşık bir süreç olup bu analiz sırasında bölgenin güneş enerjisi potansiyeli hakkında fikir veren GEPA’dan yararlanılmaktadır. Fakat bilindiği üzere en yüksek güneş enerjisi potansiyeline sahip bölgeler GES için her zaman uygun yerler olmamakta; arazinin eğimi, toprak yapısı, yağış oranı gibi birçok farklı kriter de değerlendirmeye alınmaktadır.
İlk yatırım kurulumu maliyeti yüksek olan bu projelerde doğru yer seçimi projenin başarısını doğrudan etkilemektedir. Proje için etkin yer seçimi, maliyet ve zaman tasarrufu sağlamak amacıyla sıklıkla Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tercih edilmektedir. CBS’nin temel çalışma prensibi belli bir coğrafi bölge için konumsal (-örn:harita) ve konumsal olmayan (-örn:haritaya ait bilgiler tablosu) verilerin ilişkilendirilerek istenilen analizlerin yapılmasına dayanmaktadır. Türkiye’de İstanbul, Konya, İzmir başta olmak üzere birçok şehirde CBS kullanılarak yapılmış GES yer seçimi çalışmaları mevcuttur. Yer seçimi çalışmalarında sıklıkla tercih edilen CBS yazılımlarına örnek olarak QGIS ve ArcGIS verilebilir.
Bir enerji santrali inşa edilip edilmeyeceğine ve nerede inşa edileceğine karar verilirken, kriter ve taraf sayısının fazlalığı sebebiyle çok kriterli karar analizi (ÇKKA) kullanılmaktadır. Birçok farklı ÇKKA yöntemi bulunmakta olup sıklıkla Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) kullanılmaktadır. AHP; en iyi alternatif seçme, kaynak tahsisi, uygun saha seçimi gibi karar verme süreçlerinde kullanılan bir yöntemdir. AHP yönteminde, kriterler ağırlıklandırılarak tercihler arasında karşılaştırma yapılır.
Arazi tipi bir GES için santral elektrik üretim maliyetlerini doğrudan etkileyen en önemli faktör yer seçimi kriterleridir. GES yer seçimi kriterlerinden bazıları güneş enerjisi potansiyeli/ güneşlenme süresi, arazi kullanımı, arazinin eğimi, elektrik iletim hatlarına uzaklığı (ENH/Trafo), bakı, arazinin jeolojik yapısı, topoğrafik yapısı, ana yollara uzaklık olarak sayılabilir. GES yer seçimi için kısıtlar ise koruma alanı (kuş göç yolları, arkeolojik alanlar, milli parklar vb.), maden, petrol, doğalgaz vb. arama alanı ve yerleşim alanı olmaması ile 1. derece deprem bölgelerindeki fay hatları üzerinde bulunmaması ve ana karayollarına ve kıyı şeridine en az 100 metre uzaklıkta olması olarak sıralanabilir. Yukarıda sayılan kriterler ve bunlara bağlı olarak mevzuat ve literatür dahilinde belirlenen kısıtlar seçilerek AHP çalışması için bir liste hazırlanır ve bu kriterlere bağlı haritalar ve bilgiler kullanılarak yapılan analiz sonucunda bir saha uygunluk haritası elde edilir.
CBS çalışması altında gerçekleştirilen ÇKKA ve AHP yöntemleri; seçilen kriterler ve ağırlıklandırmalar bazında çalışmayı gerçekleştiren kişilere göre şekillenmekte ve çalışma için gereken verilere (enerji nakil hatları (ENH) verisi vb.) ulaşmak her zaman mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla aynı arazi için yapılan GES yer seçimi çalışmaları bile farklılık gösterebilmektedir.
Örneğin; bir çalışmada GES deprem verileri yer seçimi kriteri olarak değerlendirilirken bir diğeri için değerlendirmeye alınmadığında; bu tercih elde edilecek potansiyel GES uygunluk haritasını oldukça etkileyecektir. En fizibıl sonuca; literatüre göre yer seçimi çalışması için tutarlı bir analiz olarak nitelenen CBS ve ÇKKA yöntemlerinin verimli bir şekilde kullanılmasıyla ve konusunda uzman kişilerin analizleri gerçekleştirmesiyle ulaşılabilmektedir.
Kaynakça:
https://www.esri.com.tr/tr-tr/anasayfa
http://www.belsis.com.tr/Sayfa/Index/Projelerimiz/TEIAS-CBS-PROJESI
https://enerji.gov.tr/enerji-isleri-genel-mudurlugu-yenilenebilir-enerji
https://repa.enerji.gov.tr/REPA/
https://gepa.enerji.gov.tr/MyCalculator/
Uyan, M., 2013, GIS-based solar farms site selection using analytic hierarchy process (AHP) in Karapinar region, Konya / Turkey, Renewable and Sustainable Energy Reviews. Elsevier, 28, 11-17, 2013.
Tunc, A., Tuncay, G.,Alacakanat, and Z.,Sevimli, F.S., 2019, GIS Based Solar Power Plants Site Selection Using Analytic Hierarchy Process (AHP) in Istanbul,Turkey.
Altınışık, A., 2020, İzmir İli İçin Fotovoltaik Güç Santralleri Yer Seçiminin Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) İle Gerçekleştirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Güneş Enerjisi Anabilim Dalı, 113s.
Ayşe ALTINIŞIK – Y. Enerji Sistemleri Müh. / Temiz Enerji Editörü – altinisik.ayse@gmail.com
